Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL)

 Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL), marksistowska partia robotnicza, założona w 1893 w Warszawie pod nazwą Socjaldemokracja Polska, później SDKP, od 1900 SDKPiL. Głosiła hasła rewolucji proletariackiej oraz internacjonalizmu, nie przywiązywała wagi do kwestii niepodległości Polski. Największy jej rozwój przypadł na okres rewolucji 1905–07. W 1918 połączyła się z PPS-Lewicą w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski (później → Komunistyczna Partia Polski). Częstochowska SDKPiL w lutym 1905 posiadała jedynie koło centralne; stanowili je: Henryk Wyrzykowski, Stanisław Jastrzębski, Jakub Mamlok „Węglowski”, Adolf Brühl, Jerzy Drosio, Paweł Schönborn, Piotr Nurczyński, Adam Matuszewski „Longinus”, Włodarski „Filozof”, Pucek „Czarnecki”, Włodzimierz Chmielewski „Cham”. Powstała organizacja żydowska SDKPiL. W połowie 1905, z pomocą Feliksa Dzierżyńskiego „Józefa” i Stanisława Pestkowskiego „Leona” skierowanego z Łodzi, utworzono Komitet Częstochowski partii, a także koła fabryczne – w → Hucie „Częstochowa”, fabrykach włókienniczych: → „Częstochowianka”, „Stradom”, „Warta”, Peltzerów, Mottego oraz w fabrykach: Kanczewskich i kapeluszy. Organizacja liczyła wówczas ok. 200 członków. Utworzono organizację bojową; w lipcu tr. Dzierżyński prowadził w kamieniołomach na → Złotej Górze szkolenie dla członków drużyn bojowych SDKPiL. Partia była organizatorem związków zawodowych; w grudniu 1905 utworzono oddziały Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Mącznego, Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Budowlanego, a także pracowników brukarskich i handlowych. W końcu tr. przy SDKPiL powstała Wojenno-Rewolucyjna Organizacja, która prowadziła agitację wśród żołnierzy rosyjskich garnizonu częstochowskiego. W I połowie 1906 dokonano podziału na dzielnice partyjne: I – Raków, fabryka „Częstochowianka” z okolicami, Wrzosowa, II – ul. Krakowska, Ogrodowa, Warszawska, III – Stradom z okolicami, ul Teatralna (Kościuszki, Wolności), Aleje. Wówczas członków partii obliczono na 1585, w początkach 1907 na ok. 650, a w marcu tr. na 362 członków (i 350 sympatyków). W 1906 i 1907 do czołowych działaczy należeli: A. Zabojsca „Wioślarz”, Stanisław Biegański „Struś”, Konrad Jan Szczepański „Jutrzenka”, Marian Dzięba (Dziemba) „Błyskawica”, Adam Ettinger, Edmund Birencwajg „Konrad”, Stefan Jani „Turek”, Dominika Sławka, Kazimierz Wziątek. Od jesieni 1907 zasięg wpływów partii uległ zmniejszeniu (odpływ fali rewolucyjnej, liczne represje policyjne). Działalność została ograniczona do struktur fabrycznych, nadal prowadzono kolportaż literatury konspiracyjnej. Podczas fali aresztowań, w 1911–13 zatrzymano kilkadziesiąt osób – członkiń i członków partii. Do sierpnia 1914 byli przetrzymywani w więzieniu gubernialnym w Piotrkowie, a po wybuchu wojny przewieziono ich do Moskwy; w maju 1916, podczas procesu przed Warszawską Izbą Sądową w Moskwie większość z nich, wobec zaliczenia dotychczasowego okresu pobytu w więzieniu, zwolniono (wśród nich byli: Stanisław Biegański, Konrad Szczepański, Marian Dzięba).

W Częstochowie od lata 1913 organizacja uaktywniła się w ruchu zawodowym, wśród organizacji młodzieżowych oraz na terenach: fabryki „Wulkan”, w zapałczarni, papierni i warsztatach kolejowych. Najsilniejsza była organizacja śródmiejskiej (cztery koła partyjne i pięć kół fabrycznych). SDKPiL w 1916–18 wspierała strajki robotników, m.in. w październiku 1918 strajk górników kopalń rudy w okolicach Częstochowy; wydano wówczas specjalną odezwę do górników. W 1918 wpływy partii ograniczały się głównie do fabryki włókienniczej „Częstochowianka”, dzielnicy staromiejskiej i fabryk przy ulicy Krakowskiej. W listopadzie 1918 przedstawiciele SDKPiL weszli do → Częstochowskiej Rady Delegatów Robotniczych.

Materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.

Autor: Juliusz Sętowski Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/.../socjaldemokracja...