Telefony częstochowskie

 Telefony częstochowskie, pierwszą niewielką wewnątrzzakładową sieć telefoniczną na terenie Częstochowy założono na przełomie 1882/83 w zakładzie pod nazwą „Fabryka Papieru i Młyny Walcowe K. Ginsberg i (Bracia) Kohn (Spółka komandytowa)”. Łączyła ona młyn i fabrykę papieru z portierniami i budynkiem dyrekcji; dysponowano kilkoma aparatami telefonicznymi. Pierwszą miejską sieć telefoniczną uruchomiono w 1891 po rozpatrzeniu przez władze wniosku 14 obywateli Częstochowy narodowości żydowskiej o zezwolenie na założenie połączeń telefonicznych (wśród zainteresowanych był → Karol Ginsberg – współwłaściciel fabryki z pierwszymi telefonami na terenie miasta). Sieć miejska obejmowała domy prywatne i biura firm należące do wnioskodawców. Pierwsza centrala telefoniczna mieściła się w budynku na rogu II Alei i ul. Teatralnej (obecnie: Wolności 2). Na kierownika sieci władze mianowały → Jana Bełdowskiego. W 1904 rozpisano przetarg na budowę nowej sieci telefonicznej. Wybrano ofertę J. Bełdowskiego, zaś prace przy rozbudowie wykonał inż. Karol Hoecke. Sieć składała się z dwóch podstawowych magistrali (A i B) oraz odchodzących od nich odgałęzień. Centrala znajdowała się przy ul. Teatralnej 33. Po wybuchu wojny w 1914 i zajęciu Częstochowy przez Niemców sieć telefoniczna znalazła się całkowicie pod kontrolą władz okupacyjnych. Prywatne aparaty zarekwirowano za pokwitowaniem i przekazano na potrzeby cywilnych i wojskowych władz niemieckich; sieć nie była konserwowana. Na przełomie 1914/15 Niemcy przenieśli centralę telefoniczną do budynku u zbiegu ulic: Teatralnej i Żelaznej (Kopernika). Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, telefony w Częstochowie uruchomiono 29 XII 1918. Do 1922 miejska sieć telefoniczna istniała na prawach koncesji – prowadzona była powtórnie przez J. Bełdowskiego. 1 IV 1922 została upaństwowiona. W okresie międzywojennym nastąpiła rozbudowa sieci telefonicznej w Częstochowie i połączeń z innymi miastami. Stosowano podziemne połączenia kablowe. Uruchomiono nową centralę w ukończonym w 1931 nowoczesnym gmachu Obwodowego Urzędu Pocztowego przy ul. Kopernika 22. Po zajęciu Częstochowy przez Niemców 3 IX 1939, miejska sieć telefoniczna została zajęta przez okupantów na potrzeby wojska. Na początku 1940 urządzenia telekomunikacyjne przekazano niemieckiej administracji cywilnej. Podczas wycofywania się Niemców z Częstochowy, sieć telefoniczna została w znacznej mierze zdewastowana, a urządzenia telekomunikacyjne wywiezione. Po zajęciu Częstochowy przez wojska sowieckie szybko przystąpiono do naprawy infrastruktury. W 1947–49 w ramach trzyletniego planu odbudowy telekomunikacji naprawiono zniszczenia. W kolejnych latach przemysł krajowy nie był w stanie zrealizować zapotrzebowania na łączność telefoniczną. Poprawa nastąpiła w latach 70., po uruchomieniu w Polsce produkcji central licencyjnych. Dalsza rozbudowa infrastruktury telekomunikacyjnej nastąpiła w latach 90. Do 1990 województwo częstochowskie było na jednym z ostatnich miejsc pod względem gęstości sieci telefonicznej. W okresie od 1990 do końca 1994 liczba telefonów w Częstochowie zwiększyła się o blisko 50 tys. sztuk. W 1992–2000 dokonano kompleksowej telefonizacji wszystkich 58 jednostek terytorialnych byłego województwa częstochowskiego.

Aleksander Gąsiorski, Oddział częstochowski Stowarzyszenia Elektryków Polskich 2001–2006. Organizacje techniczne i elektrotechniczne w kraju oraz rozwój elektrotechniki na Ziemi Częstochowskiej w XIX i XX wieku, Częstochowa 2006, s. 195, 196, 197, 201, 202, 204, 205, 206, 208, 209; – Zbigniew Lech Żebrowski, Z dziejów częstochowskiej telekomunikacji (od chwili jej powstania do dnia 1 września 1939 r.), „Almanach Częstochowy” 2010, s. 208, 209, 211, 212, 213, 214; – „Życie Częstochowskie” 2011, nr 112, s. 6; – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.

Autor: Paweł Michalski
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/.../telefony...

Młyn „Dąbie”

 Młyn „Dąbie”, młyn wodny nad Wartą na pustkowiu Dąbie należącym do dóbr Błeszno. Właściciel Błeszna Stanisław Jeziorkowski pod koniec XVIII w. oddał młyn w wieczystą dzierżawę młynarzowi Józefowi Gawlikowskiemu za sumę 8 tys. złotych polskich; przez cały wiek XIX młyn znajdował się w posiadaniu rodziny Gawlikowskich. W czasie I wojny światowej młyn kupił Antoni Patrzyk. W 1927, po pożarze, młyn przejęło → Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich. Po odbudowie był to młyn walcowy (posiadał adres: ul. Żeromskiego 18); w czasie okupacji niemieckiej znajdował się pod zarządem niemieckim (zarządzającym był J. Kropatsch). W 1945 młyn przejęła Spółdzielnia Spożywców → „Społem”, kierownikiem technicznym był Tadeusz Patrzyk (syn Antoniego). W 1946 właścicielką jednej części była Wanda z Patrzyków Jabłonkowa. Po upaństwowieniu napęd wodny zastąpiono napędem elektrycznym. W wyniku postępowania reprywatyzacyjnego część mieszkalna młyna wróciła do spadkobierców rodziny Patrzyków. Z dawnego młyna zostały jedynie ślady po młynówce i staw.

Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego. Okres Staropolski, t. I, red. F. Kiryk, Częstochowa 2002, s. 350; – Dorota Czech, Kalendarium przemysłu i rzemiosła Częstochowy i okolic, „Almanach Częstochowy” 2010, s. 167; – informacje Anny Nowodworskiej z Częstochowy, wnuczki Antoniego Patrzyka.

Autor: Andrzej Kuśnierczyk
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/hasla/mlyn-dabie

Z Kamienicy Polskiej. 1912r

 Z Kamienicy Polskiej. 1912r

(Obchód uroczysty drugiej rocznicy Straży Ogniowej, poświęcenie szkoły krawiecczyzny, ochronki i otwarcie trzeciego oddziału .,,Tkacza", pracowni bielizny, ubiorów damskich, lalek w strojach ludowych etc ) Dzień sobotni 4 b. m. byt niezwykle uroczysty dla kamieniczan. Dzielna drużyna straży ochotniczej pod kierunkiem komendantów pp, B. Bielobradka, J. Bielobradka i naczelników oddziałowych p. J. Probierza, Polaczka, Górniaka, rano o 9 z placu ćwiczeń ruszyła ze sztandarem i orkiestrą na czele na mszę, na której w dłuższej przemowie proboszcz ks. Z Sędzimir, a prezes straży, zaznaczył zasługi straży ogniowej dla kraju wogóle i zachęcał do dalszej gorliwej pracy. Po nabożeństwie pochód ruszył powrotnie na plac, gdzie straż przed sztabem wykonała ćwiczenia; następnie przemawiali prezes straży i komendant, a sędzia miejscowy p. B. Bielobradek. Po południu nastąpiło poświęcenie szkoły krawiecczyzny i ochronki. W serdecznej i pełnej nadziei na przyszłość przemowie, założyciel tych instytucji ks. Z Sędzimir licznie zgromadzonym rodzicom dzieci I uczenie szkoły szycia przedstawił wysokie zadanie i cel wy-chowania dzieci w ochronce i wyraził nadzieję że za 2-3 lat jeżeli ogół serdecznie będzie się troszczył o te instytucje, będą się one już mieściły w własnym gmachu - domu ludowym. Dzieci do ochronki uczęszcza około 120; dopiero zaledwie 3 tygodnie, a już ładnie odśpiewały kilka piosenek i deklamowały. Postęp widać tu wielki, co jest zasługą kierowniczki ochronki. Orkiestra górnicza odegrała kilka utworów, a panie obdarzyły dziatwę podwieczorkiem i cukierkami. O zmroku zakończyła się uroczystość, pozostawiając wszystkim miłe wrażenie i zadowolenie. (W. J.)

Źródło: Goniec_Czestochowski_Nr_125_1912

Z Kamienicy Polskiej (koresp. wł. „Gońca Częste") – 1930r

 Z Kamienicy Polskiej (koresp. wł. „Gońca Częste") – 1930r

W niedzielę 10 b.m klub sportowy w Kamienicy Polskiej wraz z sekcją sportową tutejszego Stow. Mł. Pol. urządziły kolarskie wyścigi szosowe o mistrzostwo Kamienicy Polskiej, tj. bieg okrężny — 50 klm., Kamienica Polska—Siewierz (w pow. Zawierciański), przyczem w biegu tym uczestniczyło siedmiu najlepszych cyklistów z pośród członków wspomnianych organizacji. Wreszcie podkreślić trzeba, te bieg ten trudny był dla zawodników nie tylko ze względu na daleką przestrzeń, ale przede wszystkim z powodu złych warunków atmosferycznych, w czasie bowiem wyścigów, jak zresztą w ciągu całego niemal dnia, panował silny zimny wiatr, a chwilami nawet padał drobny deszcz. Mistrzostwo Kamienicy Polskiej zdobył młody cyklista p. Mirosław Cianciara, który mimo poważnej konkurencji ze strony starych i silniejszych cyklistów — przybył pierwszy do mety. Zresztą, nazwisko młodego mistrza cyklistów w Kamienicy Polskiej znane jest również i w sferach, sportowych Częstochowy, gdyż niejednokrotnie wyróżniał on się w zawodach częstochowskiej „Victorii". Drugą nagrodę zdobył p. Stefan Dzierzyk z Klubu Sportowego, a trzecią—członek Stow. Mł. Pol. p. Stefan Ratman, Jako sędziowie zaproszeni byli: pp. wójt A. Klar, Józef Sitek z Zawady, Leon Litarski i Józef Nowotny, którzy po zakończeniu biegu i złożeniu gratulacji młodemu mistrzowi odbyli wspólną fotografję wraz z uczestnikami wyścigów. Tego samego dnia po południu wychowawczyni p. Kucharska, przy współpracy życzliwych matek-opiekunek ochronki, urządziła w Domu Ludowym piękny teatrzyk dziecięcy, który zakończony został zabawą publiczną na fundusz ochronki. Wreszcie podkreślić tu muszę zasługi wychowawczyni p. Kucharskiej oraz jej współpracownic, gdyż z prawdziwą przyjemnością patrzało się na śliczne popisy „teatralne" dziatwy, a zwłaszcza gdy maleństwa tańczyły „krakowiaka" za co po tern obdarzone zostały piernikami i cukierkami przez p. Bronisławową Bielobradkową, Jot.

Źródło: Goniec_Czestochowski_Nr_189_1930

Szkoła parafialna (Częstochowa)

 Szkoła parafialna (Częstochowa) , pierwsza udokumentowana informacja o jej istnieniu pochodzi dopiero z 1539, szkoła musiała jednak istnieć o wiele wcześniej, działała najprawdopodobniej w budynku plebańskim przy kościele św. Zygmunta, skoro w 1559 w zeznaniu rajców poświadczono, że z dziesięciny zwanej „przymiarkiem” proboszcz winien utrzymać „rektora uczącego dzieci” nie biorąc za naukę opłaty. Z dokumentu biskupa krakowskiego Jerzego Radziwiłla z 1598 wynika, że istniał dom szkolny, a rektor pobierał rocznie 4 floreny i 24 grosze „na wikt”. Na rzecz szkoły ustanawiali zapisy bogatsi nieszczanie, np. Andrzej i Wojciech Zdyszkowie w 1643, a także przedstawiciele okolicznej szlachty, np. w 1685 Jan i Aleksander Otfinowscy, którzy zapisali 1000 florenów na cotygodniową sobotnią mszę św., w czasie której miejscowi scholarowie mieli śpiewać przy akompaniamencie organów. Do szkoły parafialnej uczęszczali jedynie chłopcy (na edukację dziewcząt musiał wyrazić zgodę przeor klasztoru), nauka obejmowała alfabet, rudymenty gramatyki, łacinę, śpiew oraz zasady katechizmu. W 1646 przeor klasztoru Abraham Śniadecki przejął, za zgodą rajców, budynek szkoły na potrzeby konwentu ofiarując w zamian murowany dom przy „trakcie królewskim” (z zapleczem gospodarczym), otrzymanym w spadku po o. Andrzeju Stalmachowiczu. Wojna szwedzka spowodowała upadek szkoły, nauka nie odbywała się zapewne aż do 1661, skoro rajcy domagali się u proboszcza jej restauracji. Każdorazowo powodem przerw w nauce był brak funduszy (a więc i nauczyciela), zły stan techniczny budynku, bądź zniszczenia wywołane przemarszami wojsk, czy klęskami żywiołowymi (np. w 1700 i 1713). Mieszczanie wnosili prośby o naprawy budynku i egzekwowanie fundacji, z zachowaniem dawnego zwyczaju śpiewania przez rektora szkoły i uczniów „oficjum o Najświętszej Pannie”. Prośby te nie zawsze odnosiły skutek. W 1760 szkoła spłonęła całkowicie w czasie wielkiego pożaru miasta; niewykluczone, iż obowiązki nauczyciela mógł spełniać okresowo organista posiadający własny dom (wzmiankowany w 1763); organistami byli Stanisław Ryczkiewicz (zm. 1740), Karol Jasiński (wymieniony w 1752), Józef Krzeszkowski (1754), Franciszek Bielawski (1782). Wizytacja ks. Jacka Kochańskiego z 1782 informowała o szkole parafialnej „na gruncie kościelnym” zbudowanej z „drzewa tartego”, którą kierował przybyły do miasta 23-letni świecki nauczyciel Jan Kanty Garlicki. Jeśli przyjąć, że umiejętność podpisania się na dokumentach była równoznaczna ze znajomością pisania i czytania (nabytą w szkole parafialnej), posiadała ją w drugiej połowie XVIII w. niewielka grupa bogatszych mieszczan, głównie urzędnicy, członkowie rady i ławy miejskiej; w 1765 na dziewięciu cechmistrzów aż sześciu było analfabetami. Zreformowaniu szkoły parafialnej w myśl założeń Komisji Edukacji Narodowej przeszkodziły rozbiory Polski.

Stefan Krakowski, Życie Częstochowy od wieku XII do początków XIX, [w:] Dzieje Częstochowy od zarania do czasów współczesnych, Katowice 1964, s. 73; Janusz Zbudniewek, Parafia św. Zygmunta, [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru, s. 229–231; Feliks Kiryk, Jerzy Rejman, Częstochowa w latach 1660–1793, [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, t. 1, (Okres staropolski), Częstochowa 2002, s. 377–378.

Autor: Andrzej Kuśnierczyk
Źródło: 

Zagroda Włościańska

 Zagroda Włościańska, wzniesiona w 1909 w parku miejskim (od 1916 → Park im. S. Staszica) w związku z → Wystawą Przemysłu i Rolnictwa 1909. Budynek główny dawnej zagrody znajduje się przy ul. 7 Kamienic 4, przy południowej granicy parku. Projekt zagrody, wyłoniony przez komitet wystawy w wyniku konkursu, którego zasady opracował Wydział Kółek Rolniczych Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim; do realizacji zaakceptowano projekt Franciszka Lilpopa i Karola Jankowskiego. Zagroda składała się z budynków: domu mieszkalnego (gdzie były: pokój sypialny, pokój na górze, kuchnia, spiżarnia, piwnica na zbiory), zabudowania (w którym znalazły się: stajnia, obory, chlew, kurnik), stodoły oraz budynku (w którym mieściły się: spichlerz, szopa na wozy, narzędzia rolnicze i drwalnia. Wzorowa zagroda włościańska urządzona w parku podjasnogórskim podczas Wystawy 1909 i później w letnim okresie pielgrzymkowym, miała dawać wskazania włościanom, jak można w sposób praktyczny, estetyczny i zdrowotny budować na wsi. Zagrodą opiekowało się (od 1909 do lat 20. XX w.) → Częstochowskie Towarzystwo Rolnicze. W czasie I wojny światowej organizowano w zagrodzie rozmaite kursy, m.in. we wrześniu 1917 (z inicjatywy → Częstochowskiego Koła Ziemianek uczono kobiety i dziewczęta wyrobu obuwia wojennego. Po 1945 funkcjonowała jako budynek zieleni parkowej, przez jakiś czas mieścił się tam sklep z dewocjonaliami. Do czasów obecnych przetrwał tylko dom mieszkalny. Od 1998 obiekt jest własnością gminy Częstochowa w dyspozycji → Muzeum Częstochowskiego (MCz). Po renowacji dokonanej w 2003 (pod nadzorem konserwatora), udostępniono go zwiedzającym (wraz z wystawą rzeźby ludowej zgromadzonej w MCz). Jest jednym z obiektów wystawienniczych MCz.

Przewodnik po Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie 1909 r., Częstochowa 1909, s. 160–163; „Architekt” 1909, z. 1, s. 18; „Kurier Częstochowski” 1910 (7 VIII), s. 38, 1917 (19 IX), s. 2, 1921, nr 216, s. 2; – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.

Autor: Juliusz Sętowski
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/.../zagroda-wloscianska

Są jeszcze uczciwi ludzie. Kamienica Polska 1936r

 Są jeszcze uczciwi ludzie. Kamienica Polska 1936r

W dn. 1-go b. m. furman p. Jana Cianciary z Kamienicy Polskiej wiózł z Częstochowy przędzę bawełnianą i podczas tej drogi zginęły z wozu 3 paczki przędzy. wartości 105 zł. ,jak stwierdzono po przybyciu furmanki na miejsce do Kamienicy Polskiej. Onegdaj zgłosili się do p. Cianciary dwaj mieszkańcy wsi Rudnik Wielki (pow. zawiercki) pp. Antoni Gorzelak i Edward Filipczyk, którzy oświadczyli, że w dniu 1-go września, powracając z młyna Gawrońskiego w Pocześnie, znaleźli na szosie 3 paczki przędzy, leżące kolejno jedna za drugą co kilka metrów, a dowiedziawszy się, że przędza ta zaginęła z transportu p. Cianciary, przybyli oto, żeby zwrócić jego własność—Oby ten piękny dowód uczciwości prostych ludzi wiejskich stał się przykładem dla naszego otoczenia gdzie wszak często zapomina się o kardynalnym obowiązku chrześcijańskim poszanowania cudzej i własności.

Źródło: Goniec_Czestochowski_Nr_212_1936

Osiedle fabryczne „Częstochowianki”,

 Osiedle fabryczne „Częstochowianki”, pierwsze budynki osiedla wzniesione zostały wraz z zabudowaniami fabrycznymi fabryki „Błeszno” na terenie Ostatniego Grosza (obecnie w granicach Częstochowy). W 1888 stały tu trzy bloki mieszkalne z kamienia wapiennego i cegły, kryte dachówką i podpiwniczone. Ich budowa kosztowała właściciela fabryki 100 tysięcy rubli. Obok wzniesiono osiem drewnianych domów dla robotników (były kryte papą); doktor → Władysław Biegański, który w ok. 1888 oglądał te mieszkania, określił je jako „wzorowe pod wieloma względami”. Dom drewniany składał się z ośmiu mieszkań jednoizbowych: w izbie o powierzchni 36 m², wysokości 3 m, otynkowanej i pobielonej wewnątrz znajdowały się piec i kuchenka. Na terenie osiedla znajdowały się trzy studnie (dwie przy domach robotniczych i jedna przy domach kadry technicznej). W 1888 dobudowano jeszcze jeden dom, tzw. murowany, o 16 izbach. W czterech domach wzniesionych z kamienia znajdowały się mieszkania dwu-, trzy-, i czteropokojowe. Zamieszkiwali w nich inżynierowie i urzędnicy fabryki wyrobów jutowych „Błeszno”, a od 1900 (po zmianie właściciela) Towarzystwa Przędzalniczego „La Czenstochovienne” (→ „Częstochowianka”), także lekarz fabryki, osady fabrycznej i osiedla podmiejskiego Ostatni Grosz → Kazimierz Łokczewski. Skład narodowościowy osób, które tu mieszkały, był różny: żyli obok siebie Polacy, Niemcy i Francuzi – urzędnicy i członkowie wyższej i średniej kadry technicznej. W osiedlu toczyło się życie kulturalne (odbywały się wieczory towarzyskie i muzyczne) oraz sportowo-rekreacyjne (znajdował się tu kort tenisowy, a zimą lodowisko, działała drużyna piłkarska). Do jednego z budynków dobudowane było atelier fotograficzne urzędnika fabryki → Kazimierza Lechowskiego, który od 1908 dokumentował życie osiedla. Do czasów obecnych nie zachowały się drewniane domy robotnicze, przetrwały za to cztery domy murowane przy ul. Bardowskiego.

Władysław Biegański, Opis sanitarny fabryki worków jutowych w Błesznie, [w:] Region jurajski w piśmiennictwie polskim od XV w. do początków XX w. (wyboru tekstów dokonali A.J. Zakrzewski i W. Gworys), Częstochowa 2004, s. 34, 41, 42; Franciszek Sobalski, Przemysł częstochowski (1882–1914), Częstochowa 2009, s. 82.

Autor: Juliusz Sętowski
Źródo: https://encyklopedia.czestochowa.pl/.../osiedle-fabryczne...

Wybryki szoferskie. Kamienica Polska 1936r

 Wybryki szoferskie. Kamienica Polska 1936r

W ub. niedzielę po południu odbył się w Kamienicy Polskiej pogrzeb ś. p. Domiceli Turskiej, w którym wzięła udział straż pożarna z orkiestrą i mnóstwo miejscowej ludności oraz sporo także przyjezdnych osób. Kiedy długi kondukt pogrzebowy podążał z kościoła ku cmentarzowi na koniec wsi, — nadjechał od Romanowa autobus, kursujący na linii Częstochowa—Sosnowiec i trąbiąc gwałtownie domagał się wolnej drogi. Idąca w kondukcie publiczność oburzała się na wybryk: autobusiarzy, ale powoli ustępowała z drogi, nie chcąc narazić się na przejechanie lub potrącenie przez autobus, który brnął w tłum. Dopiero pewien pan wojskowy, idący w kondukcie, energicznie i występując, zmusił szofera do zatrzymania autobusu. Jednakże niepoprawny szofer, któremu widocznie obce są wszelkie zasady religijne i poczucie jakiegokolwiek poszanowania dla kościelnych obrządków, — stojąc nawet, nie zaprzestał swoich wybryków i w dalszym ciągu trąbił nieustannie, by w ten sposób zapewne przynaglić kondukt pogrzebowy do szybszego usuwania się z drogi... - Wybryk tego rodzaju, który zakłócił powagę konduktu pogrzebowego, zasługuje na najostrzejsze napiętnowanie.

Źródło: Goniec_Czestochowski_Nr_224_1936

Częstochowski Okręg Przemysłowy (Cz.O.P.),

 Częstochowski Okręg Przemysłowy (Cz.O.P.), rozciągał się po obu stronach górnej Warty od Olkusza i Dąbrowy Górniczej po Wieluń. Na obszarze późniejszego Cz.O.P. w XIV w. prowadzono wydobycie rudy i wytop żelaza w dymarkach; pierwsza kuźnica powstała w 1374 (Herburtowska, później zwana Pankowską); w 1577 istniały tu 32 kuźnice, największa w Osinach n. Wartą. W XVI w. zakłady tutejsze przodowały w polskim hutnictwie, zarówno pod względem techniki, jak i organizacji. W początkach XVII w. Mikołaj Wolski stworzył wokół Krzepic duże przedsiębiorstwo hutnicze, którego centrum stanowił wielki piec w Pankach, jeden z pierwszych na ziemiach pol. W końcu XVI i w XVII w. istniało też na tych terenach kilka hut szkła, m.in. założona przez M. Wolskiego. W końcu XVII w. produkcja żelaza i szkła upadła. Ponowny rozwój hutnictwa żelaza nastąpił w II połowie XVIII w.; w 1782 istniało tu już sześć wielkich pieców. W 1800–05 rząd pruski wybudował w Pankach nowy wielki piec, który następnie przez 40 lat był najwydajniejszy w Królestwie Polskim. Dalszy rozwój przypadł na schyłek lat 30. XIX w.; w 1840 działało tu dwanaście wielkich pieców, produkujących blisko 8 tys. ton surówki; w 1833–52 w Żarkach istniała duża wytwórnia maszyn (w 1842 – 214 robotników). W latach 50. XIX w. nastąpił upadek części drobnych zakładów hutniczych, nadal jednak rozwijało się tu górnictwo rud żelaza. W 1868 było czynnych osiem wielkich pieców, produkujących ok. 5 tys. ton surówki; wszystkie zakłady używały paliwa roślinnego, nie wytrzymały jednak konkurencji z hutami Zagłębia Dąbrowskiego; w 1878 wygaszono wielki piec w Mijaczowie (od 1879 istniała tu tylko odlewnia), w 1881 w Pankach, w 1891 w Przystajni, w 1895 w Porębie Mrzygłodzkiej, w 1901 w Starej Kuźnicy i Blachowni. Wygaszenie tych ostatnich wielkich pieców było związane ze zbudowaniem w 1896–1901 w Rakowie k. Częstochowy wielkiej i nowoczesnej huty żelaza (własność Towarzystwo Akcyjne Zakładów Metalowych B. Hantke), zatrudniającej wkrótce ok. 2500 robotników. Huty w Porębie i w Blachowni przekształcono w duże odlewnie (w 1910 w pierwszej pracowało 806 robotników, w drugiej 591). W latach 30. i 40. XIX w. powstał na południe od Częstochowy ośrodek tkactwa bawełnianego (ok. 400 warsztatów w rejonie Kamienicy Polskiej). W 1853 w Żarkach zbudowano przędzalnię bawełny (ponad 300 robotników); w latach 60. znaczenie jej zmalało, a w 1867 stała się własnością Karola Scheiblera. W latach 80. XIX w. w Częstochowie (która stawała się głównym ośrodkiem Cz.O.P. i jej najbliższej okolicy zaczęły powstawać duże przedsiębiorstwa włókiennicze, a wokół nich osady przemysłowe – z czasem dzielnice miasta. W 1883 założono Towarzystwo Akcyjne Częstochowskich Zakładów Jutowych i Konopnych Bracia Goldstein i Oppenheim, przekształcone w 1900 w Częstochowskie Zakłady Wyrobów Włókienniczych Stradom S.A., rozbudowane znacznie w 1922–23. Wzniesione w 1884 zakłady włókiennicze Błeszno (pierwsza w Królestwie Polskim tkalnia juty) w 1889 stały się własnością francuskiej spółki z Roubaix, która zawiązała Towarzystwo Akcyjne La Czenstochovienne (Częstochowianka). W Częstochowie w 1889 uruchomione zakłady wełniane firmy Motte, Meillassoux, Caulliez (przekształconej w 1926 w Union Textile), a w 1896 przędzalnię i tkalnię juty Warta. Licznie powstawały pomniejsze zakł. włókiennicze i odzieżowe, przerabiające len, konopie, jutę, bawełnę i wełnę na pończochy, kapelusze, worki, sznury, pasy transmisyjne do urządzeń fabrycznych itd. W 1883 w Myszkowie podjęła produkcję przędzalnia bawełny należąca do A. Schmelzera. Przed 1914 artykuły włókiennicze z Cz.O.P. znajdowały zbyt na rynku rosyjskim, po I wojnie światowej głównie na Bałkanach. Poza włókienniczymi do większych zakładów przemysłowych, jakie powstawały w 1880–1900 w Częstochowie, należały m.in. farbiarnia W. Brassa, fabryka zapałek, guzików braci Grossman, igieł, wyrobów celuloidowych, odlewnie żelaza (Wulkan, Metalurgia i Bracia Kanczewscy), zakłady wyrobów papierowych i materiałów budowlanych. W 1896 w szybko rozwijającym się Cz.O.P. istniało ok. 140 zakł. przemysłowych, zatrudniających 8,5 tys. robotników; w 1913 było ich już ok. 200 z ponad 24 tys. robotników (ponad 17 tys. w samej Częstochowie); dominowały tu zakłady włókiennicze, zatrudniające ok. 12 tys. robotników (11,5 tys. w samej Częstochowie, np. Częstochowianka ok. 5 tys., Stradom ok. 2 tys. robotników). W Cz.O.P. rozwiało się wydobycie rudy żelaza; szczególny jego wzrost nastąpił w latach 30. XIX w., osiągając ok. 40 tys. ton; później rozpoczął się zastój, trwający aż do końca lat 70.; w tym ostatnim okresie znaczną część wydobycia eksportowano na Śląsk (do 25 tys. ton rocznie). Ponowne ożywienie spowodowało wzrost wydobycia rudy z ok. 30 tys. ton (koniec lat 70.) do ok. 200 tys. ton (1913); przed I wojną światową Cz.O.P. stał się największym rejonem górnictwa rud żelaza na ziemiach polskich; istniała tu największa pol. kopalnia Młynek (ok. 240 robotników, wydobycie ponad 90 tys. ton). W okresie międzywojennym, poza latami wielkiego kryzysu (1930–35), wydobycie to nadal szybko wzrastało, w 1938 wynosząc 734 tys. ton (85% wydobycia rud żelaza w Polsce). Inne gałęzie przemysłu Cz.O.P. skupiały się coraz bardziej w Częstochowie.

Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, t. I, E. Kaczyńska, J. Łukasiewicz, Warszawa 1981, s. 131–132.

Autor: Juliusz Sętowski
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/.../czestochowski...
Mapa Poglądowa Królestwa Polskiego wraz z "Objaśnieniami" ułożona przez Jadwigę z Zakrzewskich Wójcicką wydanej nakładem St. Szafarkiewicza w Warszawie w 1885 roku, drukiem Ignacego Zawieszewskiego, Nowy Świat 46. Publikacja została dopuszczona do druku przez cenzurę (ДозволеноЦензурою, Варшава, 27 Мая 1885 года), Źródło:
http://polona.pl/item/3741569/0/
http://www.polona.pl/item/3741568/1/

Kamienica Polska. Przemysł swojski. 1912r

 Kamienica Polska. Przemysł swojski. 1912r

W miejscowej współdzielczej fabryce poruszanej za pomocą motoru „Perkun' i wyrabiającej rozmaite tasiemki i uszy do kamaszy, trzewików i butów różnych fasonów, wzorzystych i na żądanie z firmą zamawiającego, prowadzonej pod kierunkiem wykwalifikowanego specjalisty polaka p J. Grzybowskiego, w tych dniach poczyniono większe obstalunki z Warszawy, Moskwy i Petersburga na uszy do butów I kamaszy. Zwracamy uwagę polaków szewców i hurtowników na tę jedyną współdzielczą polską fabrykę w kraju. Źródło: Goniec_Czestochowski_Nr_331_1912

OHYDNY MORD, (Koresp. własna Gońca Częstoch.). z Poraja. 1913r

 OHYDNY MORD, (Koresp. własna Gońca Częstoch.). z Poraja. 1913r

Zaledwie przebrzmiało echo ząjść w jaskrowskim lesie pod Częstochową, gdy oto i pod Porajem w ubiegły piątek czerkies, stróż leśny majątku Źarki zamordował kindżałem ojca siedmiorga dzieci Franciszka Kwokę ze wsi Masłoński Piec, stającego w obronie napastowanej żony.- -Panowie magnaci polscy resztki swych zmarnowanych lasów ratują przez zabronienie ludności bezpłatnego zbierania gałęzi, grzybów i jagód. W tym calu sprowadzają dzicz z Azji w osobach uzbrojonych czeczeńców którzy sieją postrach, gwałt i mord, skutecznie spełniając swoje czynności. Rodak na mord ludu zprowadza krwawych oprawców. To trudne do wiary. Jakaż to ohyda! Jak głoszą wieści, w wielu większych majątkach już pełnią rolę leśnych gajowych czeczeńcy. Ten fakt niesłychany w dziejach naszych, zapisany chyba będzie w naszej historii niezapomnianymi zgłoskami. W. Jeż. Poraj, 7-IX-18:

Źródło: Goniec_Czestochowski_Nr_247_1913

Dworzec Państwowej Komunikacji Samochodowej w Częstochowie,

 Dworzec Państwowej Komunikacji Samochodowej w Częstochowie, oddany w 1931 obiekt przeznaczony decyzją starosty powiatu częstochowskiego do obsługi zamiejskiego ruchu pasażerskiego komunikacją samochodową znajdował się przy ul. Wilsona 6; wybudowany przez oddział częstochowski → Związku Strzeleckiego. 23 VI 1964 tymczasowy dworzec autobusowy umiejscowiono przy ul. Świerczewskiego (Piłsudskiego). Na parterze budynków nr 21 i 23 przy tejże ulicy znajdowały się kasy biletowe, dyspozytornia, mała poczekalnia, magazyn biletów zapasowych, pokój wypoczynkowy dla załóg konduktorskich i ubikacje dla personelu. Decyzję o budowie dworca autobusowego koło skrzyżowania al. Wolności i Sobieskiego podjęto w 1959, lecz prace przy wznoszeniu pawilonów rozpoczęto dopiero w 1970; wykonywało je → Częstochowskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego. Obiekt oddano do użytku 29 IV 1973; budynek, zaprojektowany przez architektów: M. Markiewicz-Migalską i W. Zalejskiego, składa się z pawilonu kasowego i poczekalni połączonych holem. Na zewnątrz znajdują się zadaszone wiaty dla pasażerów, a także tzw. strefa wyczekiwania dla autobusów, gdzie przebywają one przed podstawieniem na określone stanowiska.

Janusz Pawlikowski, Kalendarium częstochowskie czyli wybór dat z historii miasta i jego mieszkańców od roku 1220, Częstochowa 2001, s. 83; – Bogdan Snoch, Mała encyklopedia Częstochowy, Częstochowa 2002, s. 58; – „Życie Częstochowy” 1959, nr 271, s. 8, 1964, nr 150, s. 6, 1970, nr 69, s. 1, 1971, nr 81, s. 10, 1990, nr 215, s. 8; – materiały (wycinki prasowe) w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.

Autor: Paweł Michalski
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/.../dworzec...

Dworzec Państwowej Komunikacji Samochodowej w Częstochowie,

 Dworzec Państwowej Komunikacji Samochodowej w Częstochowie, oddany w 1931 obiekt przeznaczony decyzją starosty powiatu częstochowskiego do obsługi zamiejskiego ruchu pasażerskiego komunikacją samochodową znajdował się przy ul. Wilsona 6; wybudowany przez oddział częstochowski → Związku Strzeleckiego. 23 VI 1964 tymczasowy dworzec autobusowy umiejscowiono przy ul. Świerczewskiego (Piłsudskiego). Na parterze budynków nr 21 i 23 przy tejże ulicy znajdowały się kasy biletowe, dyspozytornia, mała poczekalnia, magazyn biletów zapasowych, pokój wypoczynkowy dla załóg konduktorskich i ubikacje dla personelu. Decyzję o budowie dworca autobusowego koło skrzyżowania al. Wolności i Sobieskiego podjęto w 1959, lecz prace przy wznoszeniu pawilonów rozpoczęto dopiero w 1970; wykonywało je → Częstochowskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego. Obiekt oddano do użytku 29 IV 1973; budynek, zaprojektowany przez architektów: M. Markiewicz-Migalską i W. Zalejskiego, składa się z pawilonu kasowego i poczekalni połączonych holem. Na zewnątrz znajdują się zadaszone wiaty dla pasażerów, a także tzw. strefa wyczekiwania dla autobusów, gdzie przebywają one przed podstawieniem na określone stanowiska.

Janusz Pawlikowski, Kalendarium częstochowskie czyli wybór dat z historii miasta i jego mieszkańców od roku 1220, Częstochowa 2001, s. 83; – Bogdan Snoch, Mała encyklopedia Częstochowy, Częstochowa 2002, s. 58; – „Życie Częstochowy” 1959, nr 271, s. 8, 1964, nr 150, s. 6, 1970, nr 69, s. 1, 1971, nr 81, s. 10, 1990, nr 215, s. 8; – materiały (wycinki prasowe) w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.

Autor: Paweł Michalski
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/.../dworzec...

Kino „Relax”

 Kino „Relax”, nazwę wybrali w plebiscycie czytelnicy „Życia Częstochowy”, wznoszono je przy → alei Pokoju przez dziesięć lat, uruchomione zostało 22 VII 1967. Widownia mogła pomieścić 500 widzów. Projektowane jako kino dzielnicowe, w krótkim czasie stało się placówką oddziałującą na całe miasto. Tylko w pierwszym roku funkcjonowania kino odwiedziły 224 tys. widzów. Prowadzono działalność studyjną, od 1968 organizowano dni studyjne, przy kinie działał Ośrodek Kultury Filmowej (kierował nim Tadeusz Piersiak), odbywały się spotkania działaczy ruchu studyjnego z całego kraju. Organizowano też spotkania ze znanymi aktorami polskimi, konkursy – plebiscyty dla widzów, konkursy plastyczne dla dzieci i młodzieży na plakat filmowy. Projekcjom filmowym towarzyszyły czasem występy muzyczne (np. w 1979 przed filmem Bitwa o Midway wystąpiła piosenkarka Jana Kocianowa). W sali kina odbywały się koncerty, m.in. grup rockowych. Wprowadzano nowinki techniczne, np. w 1979 zamontowano aparaturę potęgującą efekty wywołujące grozę. W opinii społecznej kino to konkurowało z kinem „Wolność” o miano najlepszego w mieście. Pierwszym i długoletnim dyrektorem kina był Zygmunt Chmielarz. W początkach lat 90. liczba widzów drastycznie spadała, odwoływano seanse. W 2000 kino odwiedziło zaledwie 5 tys. osób. W lutym 2001 zostało zamknięte, przez jakiś czas w budynku działały zakłady usługowe, później uruchomiono tam dyskont spożywczy.

Raków. Vademecum dzielnicy Częstochowy, Częstochowa 2019, s. 16–17.

Autor: Juliusz Sętowski
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/hasla/kino-relax 

Kursy dla analfabetów (Częstochowa)

 Kursy dla analfabetów (Częstochowa) , zorganizowane jesienią 1914 przez → Towarzystwo Opieki Szkolnej, dofinansowane przez → Radę Miejską (subwencją w wysokości 50 rubli). W r. szkolnym 1914/15 funkcjonowały oddziały: przy ul. → Staszica 3 (od 26 XI 1914, w budynku → Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan), przy ul. św. Barbary (od 12 II 1915), przy szkole → Jana Wróblewskiego w Ostatnim Groszu (od marca 1915). W oddziale przy ul Staszica wykładano język polski i arytmetykę oraz wygłaszano pogadanki obejmujące: historię Polski (Józef Sieciński), historię Polski porozbiorową (→ Józef Grygosiński), etykę (ks. → Wacław Kneblewski), przyrodę żywą (→ Jan Prüffer) i nieożywioną (J. Zieliński), geografię, głównie ziem polskich (J. Wróblewski), produkty spożywcze (Stajewski). W oddziale przy ul. św. Barbary oprócz wykładów z języka polskiego i arytmetyki wygłaszano pogadanki na temat: religii (ks. Bolesław Szymanowski), spraw chrześcijańsko-społecznych (ks. → Marian Nassalski), geografii (Maria Rayska), pisarzy polskich (Tadeusz Nassalski), przyrodnicze (J. Prüffer) i o higienie (dr → Karol Tomaszewski). W oddziale w Ostatnim Groszu nauczano języka polskiego, rachunków, dziejów ojczystych, geografii, przyrody i przemysłu (pracowali tu: A. Austenowa, W. Bargieł, J. Markiewiczowa, W. Szmidla, Z. Wiznerówna, W. Wojtkiewiczówna, J. Wróblewska, Z. Wróblewska, J. Wróblewski, M. Zawadzka). W r. szkolnym 1915/16 zamknięto oddziały: przy ul. Barbary, przy ul. Staszica, otwarto nowy oddział przy szkole → Stanisława Kożana przy ul. Stradomskiej; wykładano tam: język polski i literaturę polską, arytmetykę, historię Polski, geografię i przyrodę. Co niedzielę wygłaszano pogadanki: o ruchu spółdzielczym (→ Julian Bugajski), historii polskiej (→ Józef Dziuba, S. Kożan), Mickiewiczu (J. Kozłowska), przyrodoznawstwie (J. Prüffer i Edmund Sojecki). Kadrę nauczycielską stanowili: ks. Zygmunt Zawadzki, J. Celmerówna, H. Goszczyńska, J. Karpińska, J. Kozłowska, M. Szafnicka, K. Wichurzanka, → Konstanty Januszajtis, S. Kożan i Boglewska. W 1915–19 funkcjonowały kursy dla analfabetów żydowskich. Uczyło się na nich (bezpłatnie) czytać i pisać po polsku 797 osób (539 kobiet i 258 mężczyzn w wieku od 16 do 24 lat). Podręczniki również udostępniano bezpłatnie (jednak ich odbiór wiązał się z wpłatą kaucji). Uczestnicy kursów poznawali pisownię i gramatykę języka polskiego oraz podstawowe działania z arytmetyki. Przy kursach działała biblioteka; znajdowały się tam dzieła naukowe (323), książki dla dzieci i młodzieży (489) oraz beletrystyka (770). Z książek korzystały również dzieci z kompletów popołudniowych utworzonych w 1917 przez → Towarzystwo Szerzenia Oświaty wśród Żydów. Komplety te przeznaczone były dla dzieci poniżej 15 lat, które z różnych względów nie mogły uczęszczać do szkół dziennych lub takich, które ukończyły kurs szkół elementarnych a chciały kontynuować naukę; uczono języka polskiego, arytmetyki, przyrody, geografii i historii. Na początku 1917 uczęszczało na kursy 78 dzieci, w grudniu tr. było ich 165.

Materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.

Autor: Paweł Michalski
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/.../kursy-dla...

Dziwny zgon wieśniaka we wsi Zawada pod Kamienicą Polską. 1935r

 Dziwny zgon wieśniaka we wsi Zawada pod Kamienicą Polską. 1935r

Stanisław Kidawa, 72-letni gospodarz we wsi Zawada, tak przejął się śmiercią. swojego szwagra, Ś. p. Józefa Sitka, o którego zgonie donosiliśmy, że rozchorował się, bynajmniej jednakże nie zdradzając objawów poważnej choroby. To też nie sprowadzono mu nawet lekarza, gdyż mniemano, że starzec poprostu „przejął się" śmiercią krewnego. A to podchorobowy stan Kidawy nie ustępował i w ub. piątek wezwano doń księdza, by pojednał się z Bogiem. Zaś w ub. sobotę rano Kidawa wstał jak zwykle, i udał się na podwórze. by po swojemu dojrzeć gospodarstwa. Raptem jednakże powrócił „z obejścia" i spowrotem położył się do łóżka, umierając ..punktualnie w tydzień po zgonie swojego szwagra, którego śmierć była jakoby bezpośrednią przyczyną choroby, a następnie dziwnego zgonu ś. p. Stanisława Kidawy. Zmarły wieśniak znany był szeroko w okolicy, jako domowy „weterynarz", powszechnie wzywany do chorych korni których niewątpliwie był on nieprzeciętnym znawcę. Źródło: Goniec_Czestochowski_Nr_066_1935

Z wiejskich stosunków . O budowę szosy ze wsi Własna do szosy częstochowskiej. 1933r

 Z wiejskich stosunków . O budowę szosy ze wsi Własna do szosy częstochowskiej. 1933r

Mieszkańcy wsi Własna w gminie, Rększowice oraz okupnicy położonego w tejże gminie majątku państ. Klepaczka, — od dawna już czynią starania i za biegi bezskuteczne, aby drogę wiodącą poprzez ich wieś, a łączącą się z szosą główną do Częstochowy, przebudować na szosę. Bezwątpienia, że projekt ten należy uważać za zewszechmiar godny poparcia, gdyż wybudowanie kilku kilometrów szosy, która połączyła by parafie Starcza oraz pobliski Śląsk z szosą główną do Częstochowy, — jest sprawą pierwszorzędnej doniosłości w naszej okolicy. Jednakże piękny projekt napotyka stale na trudności ze strony pewnych czynników w gminie Rększowice, które na czele z tamtejszym sekretarzem gminy paraliżowały szlachetne wysiłki gromady wsi Własna, zmuszając, mieszkańców tejże oraz okupników majątku państw. Klepaczka, by swoje świadczenia drogowe wykonywali oni na budującej się drodze odległej, koło wsi Wąsosz, która to droga ma bezsprzecznie mniejsze znaczenie komunikacyjne, a nie na drodze bezpośrednio łączącej się z szosą główną do Częstochowy. Mimo to gromada wsi Własna wraz, z okupnikami Klepaczki samorzutnie przystąpiła do budowy tego ważnego odcinka drogi, korzystając przytem bez płatnie z materiału potrzebnego do budowy szosy, który czerpie się z terenów gromadzkich pobliskich w Kamienicy Polskiej, gdzie sprawa budowy tej drogi znajduje wcale nie mniejsze zrozumienie, aniżeli w samej parafii starczańskiej. I w ten sposób wybudowano już blisko 1 kilometr drogi oraz zniwelowano podbudowe daleko więcej jeszcze, lecz ostatnio samorzutna praca chętnych włościan zatrzymała się czegoś, gdyż widocznie byleby zbyt uciążliwe dla nich pracować dobrowolnie przy budowle tej drogi, skoro w myśl pobożnych życzeń owych „czynników przeciwnych", mieliby oni niezależnie od tego ponosić swoje świadczenia drogowe w gotówce bądź w naturze, pracując przy budowie tamtej drogi, mniej ważnej koło wsi Wąsosz. To też rozgoryczona gromada wsi Własna, po licznych naradach i „zebraniach gromadzkich", które. bardzo często nie dochodziły do skutku, zwróciła się wreszcie do p. starosty częstochowiskiego z prośbą o rozpatrzenie tej sprawy, by można byto bez przeszkód ze strony „czyników przeciwnych" przystąpić na serio do budowy tej drogi. I w tym celu właśnie w ub. sobotę w godzinach popołudniowych przybył na miejsce p. starosta Eustachiewicz wraz z powiatowym inżynierem drogowym i, inspektorem samorządu gminnego, by zbadać osobiście panujący stan rzeczy, oraz naocznie przekonać się o wszystkiem, a następnie wydać odpowiednie zarządzenia ku zadowoleniu tamtejszeigo ogółu i wspólnemu interesowi całej okolicy. P. starosta Eustachiewicz ze swymi urzędnikami przybył najpierw do Kamienicy Polskiej, gdzie badał gromadzkie tereny, skąd czerpię się materiał do budowy drogi, następnie zaś udał się na ten budujący się odcinek szosy, wreszcie pojechał także do Starczy i spędziwszy chwilę na miejscowej plebanii odjechał do Częstochowy z powrotem. Jot.
Źródlo: Goniec Częstochowski, 1933, R. 28, No 123

Zawadowie. Częstochowa.

 Zawadowie. Częstochowa.

Zawada Karol (1860–1916), ogrodnik, działacz społeczny. Ur. w 1860 w Rudnikach, powiat wieluński, był synem Augusta (1828–1903) ogrodnika, właściciela majątku ziemskiego zwanego Zawady, który ciągnął się od ul. Jasnogórskiej aż do wsi Kiedrzyn (obecnie część dzielnicy Tysiąclecie); matką jego była Joanna z Drabikowskich (1832–1907), bratem → Władysław, a siostrami: Wanda, zamężna Malinowska (1869–1924) i Emilia, zamężna Szczecińska (1879–1936). Zawada ukończył → Progimnazjum Męskie w Częstochowie, następnie gimnazjum w Warszawie. Kształcił się dalej w zakresie ogrodnictwa: w Warszawie, Heidelbergu i Lipsku. Ostatecznie ukończył Królewski Instytut Pomologiczny w Prószkowie (Proskau, Prosków) koło Opola (rzekomo miał tam uzyskać stopień doktora pomologii, co było jednak negowane już przez współczesnych). Praktykę ogrodniczą odbywał w ogrodach aklimatyzacyjnych i pomologicznych we Francji, Belgii, Niemczech i Rosji. W październiku 1891 założył pierwszą w Królestwie Polskim dwukursową szkołę ogrodniczą; należała ona do kategorii najniższych, o wyłącznie praktycznym kierunku nauczania, który był urozmaicany jedynie pogadankami z zakresu teorii. W 1898 szkoła Zawady otrzymała wspomnienie drugiego stopnia, a w lutym 1902 władze rosyjskie po przeprowadzonej kontroli zamknęły szkołę. W grudniu 1891 Zawada był inicjatorem rozpowszechnionej przez „Kurier Codzienny” akcji zadrzewiania dróg i obejść domowych. Uczestniczył w zjazdach ogrodników oraz wielu wystawach ogrodniczych w kraju i w Europie; m.in. na wystawie w Petersburgu w 1894 otrzymał trzy złote medale. Corocznie urządzał w swoim gospodarstwie ogrodniczym wystawę róż. W 1906 był współzałożycielem → Częstochowskiego Towarzystwa Ogrodniczego (CzTO); od sierpnia tr. aż do śmierci w 1916 pełnił funkcję prezesa CzTO. Kierowane przez niego stowarzyszenie organizowało odczyty, pogadanki, zwiedzanie gospodarstw ogrodniczych i rolniczych; Zawada wielokrotnie występował jako prelegent. W 1907 z jego inicjatywy utworzone zostało w Częstochowie kółko rolnicze. Od 1912 zebrania CzTO odbywały się w dworku Zawady przy ul. Szkolnej (J. Dąbrowskiego). W 1903–07 po zaciągnięciu kredytu wybudował na terenie swojej posiadłości przy ul. Ciemnej (J. Dąbrowskiego) koszary (→ koszary Zawady) dla stacjonujących w mieście 7 i 8 pułków strzelców. Był jednym z organizatorów → Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie; w 1907 wybrano go do Komisji Tymczasowej Wystawy, a w roku następnym został członkiem Komitetu Wystawowego. Na terenie zakładu ogrodniczego Zawady organizowano zabawy, z których dochód przeznaczany był na cele charytatywne, przeważnie na rzecz → Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, którego był członkiem, na tzw. wpisy szkolne niezamożnych uczniów miejscowych gimnazjów, a także na CzTO. Przed 1916 Zawada zapisał koszary, których był właścicielem (o wartości 400 tysięcy rubli) i teren, na którym zostały wybudowane, na rzecz instytucji dobroczynnych w mieście. Zawada był członkiem komisji sanitarnej miasta, należał również do Towarzystwa Wzajemnego Kredytu dla Przemysłu i Handlu oraz Częstochowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Zm. 19 XII 1916 w Częstochowie, pochowany został na cmentarzu św. Rocha, w sektorze 14, rząd A, grób nr 7.

Jego żoną była Cecylia Szczecińska (1876–1918). W małżeństwie z nią nie miał dzieci.

Edmund Bąkowski, Olga Bąkowska, Zarys historii klasy robotniczej w okręgu częstochowskim w latach 1864–1918, Częstochowa 1985, s. 86; Aleksander Gąsiorski, Historia częstochowskiego pieniądza zastępczego 1861–1939, Częstochowa 1995, s. 30; Jerzy Górecki, Szkoła ogrodnicza Karola Zawady w Częstochowie 1891–1902, „Nad Wartą” 1997, nr 1, s. 16; Jerzy Górecki, Fałszywy doktor, „Gazeta Częstochowska” 1999, nr 8, s. 10 (dotyczy także brata Władysława); Bogdan Jastrzębski, Historia rozwoju ogrodnictwa regionu Częstochowskiego, Częstochowa 1983, s. 5 (dotyczy ojca Augusta), 32, 35; Przewodnik po Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie 1909 r., Częstochowa 1909, s. 5; Feliks Romanowski, Przewodnik po Częstochowie dla pątników i turystów, Kraków 1893, s. V (ogłoszenia) /dotyczy także ojca Augusta/; – „Dziennik Częstochowski” 1906, nr 266, s. 2; „Głos Ludu” 1907, nr 101, s. 22; „Goniec Częstochowski” 1907, nr 1, s. 2, nr 24, s. 2, nr 94, s. 2 (dotyczy matki, Joanny), nr 167, s. 2, nr 185, s. 2, nr 364, s. 3, 1908, nr 142, s. 2, nr 151, s. 2, nr 255, s. 3, 1912, nr 77, s. 2, nr 252, s. 2, 1914, nr 211, s. 2, 1916, nr 265, s. 2, nr 266, s. 2 (wspomnienie pośmiertne), 1918, nr 224, s. 1 (dotyczy żony Cecylii); Handlowiec. Kalendarz dla spraw handlu i przemysłu m. Częstochowy na 1914 r., [Częstochowa 1914?], s. 174; „Kurier Codzienny” 1891, nr 344; „Nad Wartą” 1967, nr 6, s. 4; „Przegląd Tygodniowy” 1895, nr 16, s. 249; „Tydzień” 1901, nr 6, s. 4.

Zawada Władysław (1863–1919), ogrodnik, dyrektor ogrodu botanicznego w Renzie. Ur. w 1863 w Rudnikach, powiat wieluński, był synem Augusta (1828–1903), ogrodnika, oraz Joanny z Drabikowskich (1832–1907), bratem → Karola, Wandy, zamężnej Malinowskiej (1869–1924) i Emilii, zamężnej Szczecińskiej (1879–1936). Ukończył gimnazjum w Warszawie, następnie studiował w Królewskim Instytucie Pomologicznym w Prószkowie (Proskau, Prosków) k. Opola. Po ukończeniu (z odznaczeniem) studiów i otrzymaniu tytułu botanika architekta powrócił do Królestwa Polskiego, gdzie przez jakiś czas zdobywał wiedzę praktyczną w zakresie ogrodnictwa. W 1886–89 objął posadę ogrodnika w Cesarskim Ogrodzie Botanicznym w Petersburgu. W 1890–94 pełnił funkcję dyrektora ogrodu botanicznego w Penzie. W tym okresie był też naczelnym, a przez pewien czas także dyrektorem tamtejszej szkoły botanicznej. Około 1900 wezwany przez ojca Augusta przyjechał do Częstochowy. Znacznie rozszerzył ogród ojca, prowadził hodowlę szkółek. Po śmierci ojca za część majątku ziemskiego, który mu przypadł w udziale, utworzył zakład ogrodniczy „Halinów” (przy ul. Szkolnej /Dąbrowskiego/): eksponaty z tego zakładu były prezentowane przez niego na wystawach, m.in. w Warszawie, Petersburgu. W swoim zakładzie prowadził warzywnictwo, owocarstwo, szkółkarstwo liczące 150 tysięcy drzew owocowych (grusze, jabłonie, śliwy, wiśnie) i ozdobnych (wiązy, tuje, lipy wielkolistne). Od 1903 zajął się hodowlą kwiatów; początkowo sprowadzał kwiaty z Holandii, Stanów Zjednoczonych, później sam pracował nad tworzeniem nowych odmian. Wyhodowanym przez siebie nowym odmianom kwiatów (szczególnie mieczykom) nadawał nazwy związane z historią i kulturą Polski: „Polonia”, „Litwa”, „Kopernik”, „Kordecki”, „Mickiewicz”, „Słowacki”, „Chopin”, „Matejko”. Na terenie zakładu ogrodniczego „Halinów” organizował wystawy kwiatów; m.in. w lipcu 1907 na wystawie pokazał ok. 5 tysięcy róż różnych odmian, a także goździki, hiacynty, lilie. Zm. 4 I 1919 w Częstochowie, został pochowany na cmentarzu św. Rocha, w sektorze 14, rząd 9, grób nr 3.

Zawada przypuszczalnie rodziny nie założył.


„Gazeta Częstochowska” 1999, nr 8, s. 10 (dotyczy też brata Karola); „Goniec Częstochowski” 1907, nr 81, s. 2, nr 257, s. 2, 1909, nr 99, s. 2, 1915, nr 100, s. 2, 1919, nr 4, s. 1, 4 (wspomnienie pośmiertne); „Wiadomości Częstochowskie” 1906, nr 105, s. 2.

Autor: Juliusz Sętowski Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/hasla/zawada-karol https://encyklopedia.czestochowa.pl/hasla/zawada-wladyslaw