ZARYS DZIEJÓW MIEJSCOWOŚCI ŁYSIEC.

 ZARYS DZIEJÓW MIEJSCOWOŚCI ŁYSIEC.

Geneza wsi Łysiec związana jest z kuźnicą Osiny. Ta „fabryka” żelaza, zwana też kuźnicą Hybakowską, została założona w XV wieku. W 1498 roku Jan Olbracht król Polski potwierdził braciom Maciejowi i Grzegorzowi Hybakom (Hibakom) - kuźnikom z Osin dawny dokument na tę kuźnicę i nadał im wolność karczunku lasów starostwa olsztyńskiego, młyn do przemiału ziarna oraz zobowiązał do daniny na rzecz zamku w Olsztynie. Kuźnicy Maciej i Grzegorz Błeszyńscy zwani najpierw Hybakami w swoich dobrach (włościach ziemskich) posiadali grunty Osin i Łyśca. Najstarsze źródła nie wymieniały osobno nazwy Łysiec, lecz obszar Osin i Łyśca określały jako dobra Osiny. Dopiero przywilej Władysława IV Wazy z 1633 roku dla Krzysztofa Korycińskiego z Pilicy (Pilcy) wymienia wioskę Łysiec. W akcie tym król Polski zezwolił staroście wojnickiemu na przekazanie (cesję) synowi Janowi Stanisławowi Korycińskiemu kuźnicy Osiny z drutarnią i blacharnią oraz wsi Łysiec. Z tego też okresu, to jest z 1631 roku pochodzą pierwsze zapisy o Łyścu: z księgi metrykalnej parafii Poczesna oraz z rewizji starostwa olsztyńskiego. Wioska powstała jednak wcześniej. W 1613 roku król Zygmunt III Waza nadał Krzysztofowi Korycińskiemu, właścicielowi kuźnicy Osiny (od 1612 r.) prawo lokacji wsi Łysiec i folwarku oraz urządzenia sadzawek, stawów, łąk i ogrodów, jak również wydzielenia gruntów dla osadników. Zapewne wkrótce wieś została osadzona na urodzajnych gruntach zabranych rększowiczanom przez Korycińskiego, po wykarczowanych lasach i według rewizji z 1631 r., na terenach, na których wcześniej wydobywano rudę żelaza na potrzeby kuźnicy Osiny. Wydaje się, że pierwsze chałupy postawiono w Łyścu przed 1613 rokiem, bowiem właściciele największego zakładu hutniczego w starostwie olsztyńskim, jakim była kuźnica Osińska, w przeciągu XVI wieku osadzili chłopów na gruntach częściowo już wykarczowanych lasów, u podnóża góry Łysiec. Posiadacze kuźnicy Hybakowskiej, tj. rodziny Błeszyńskich, Gosławskich i Korycińskich, żyjący w XVI i XVII wieku, byli zarazem posesorami (właścicielami) Osin i Łyśca.

Nazwa omawianej osady wywodzi się od góry Łysiec, zwanej również Górą Łysiecką (331 m npm.), na zboczu której lokowana została najstarsza część wsi. W starych dokumentach miejscowość nazywano też Łyszec, Łyziec, Lysiec, Lisiec i Lisice. Wioska najpierw należała do parafii Zrębice, a od 1631 roku do Poczesnej (wydzielonej w 1606 roku ze Zrębic), w końcu (od 1911 roku) do parafii Starcza. W 1631 roku we wsi mieszkało 14 gospodarzy, z których 7 nie posiadało dobytku. Mieszkańcy osady byli zwolnieni z opłat na rzecz starostwa.
Razem z kuźnicą Osiny płacili tylko podatki do skarbu Rzeczypospolitej. W czasach przedrozbiorowych Łysiec był własnością królewską starostwa olsztyńskiego (powiat lelowski, województwo krakowskie) w 1788 roku oddaną wraz z Osinami przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w dzierżawę staroście olsztyńskiemu Stanisławowi Sołtykowi i jego żonie Karolinie Potockiej z Sapiehów. W 1783 roku wieś należała do wójtostwa Osiny, będącego własnością majorowej Garlikowskiej. W tymże roku w osadzie przebywały 63 osoby, wśród nich 3 narodowości żydowskiej. W 1789 roku wioska miała 11 budynków mieszkalnych, w tym jeden budynek zamieszkały przez szlachcica i jedną budę oraz 61 ludzi (30 mężczyzn, 31 kobiet), z tego 5 szlachciców. Dwa lata później w miejscowości było również 11 domów, w tym 1 dom zamieszkały przez Kazimierza Doruchowskiego (według źródła Dorochowskiego), dożywotniego komornika przy kawałku gruntu i 55 mieszkańców, z tego 5 rodu szlacheckiego. W XIX wieku Łysiec podzielony był na trzy części: Łysiec Górny (Góra), Łysiec i Folwark Łysiec. W 1884 roku w Łyścu stało 18 zabudowań ze 122 osobami, a istniejący przy wiosce folwark – wchodzący w skład dóbr ziemskich generała Lebiediewa jako tzw. majorat – posiadał 1 dom i 10 ludzi. W dwudziestoleciu międzywojennym wioska składała się z trzech osad: Łyśca, Kolonii Łysiec (Pańskie) i Łysieckich Komorników. Kolonia Łysiec powstała w latach dwudziestych w wyniku parcelacji folwarku państwowego, dawnego majoratu. W 1933 roku Łysiec z Komornikami zajmował 218 hektarów powierzchni (118 ha ziemi ornej). Mieściło się tam 38 budynków mieszkalnych i 245 osób (107 mężczyzn, 138 kobiet), zaś Kolonia posiadała 110 hektarów obszaru (74 ha gruntów ornych), 5 domów i 35 ludzi (23 mężczyzn, 12 kobiet). Na Komornikach istniały 2 domy, w 1939 roku 3 zagrody, a w czasach okupacji niemieckiej 4 chałupy. Łącznie w Łyścu w 1933 roku stały 43 budynki mieszkalne, w których przebywało 280 osób. W omawianym czasie (1931r.) istniało we wsi przedszkole (ochronka), działające od roku szkolnego 1922/1923 oraz pracowała prywatna cegielnia.

W pierwszym dziesięcioleciu międzywojennym (lata dwudzieste XX w.) funkcjonowała tu również, mieszcząca się w jednej izbie prywatnego budynku Józefa Kukuły, szkoła o najniższym stopniu zorganizowania, do której dochodziła nauczycielka szkoły powszechnej ze Starczy. Na skutek starań kierownictwa szkoły w Starczy, szkółka w Łyścu została zlikwidowana na rzecz utworzenia w Starczy siedmioklasówki. Odtąd dzieci łysieckie musiały chodzić przez wertepy i zatopione łąki (między Łyścem a Klepaczką) do szkoły oddalonej o 3 kilometry. Przed napaścią Niemiec hitlerowskich na Polskę, na Górze Łysieckiej odbyła się antyfaszystowska manifestacja młodzieży i nauczycieli szkoły powszechnej w Starczy. Było to 23 lub 24 czerwca 1939 roku. Wtedy to na szczycie wzgórza rozpalono ognisko tzw. sobótkę i przy patriotycznych pieśniach spalono chochoła (słomianą kukłę), przedstawiającego Adolfa Hitlera. W odwet za to, w pierwsze dni wrześniowe – jak opowiadali ludzie – Niemcy mieli spalić wieś, lecz pomyliła im się nazwa wioski i zamiast Łyśca puścili z dymem pobliski Łaziec. 3 września w Łaźcu żołnierze Wehrmachtu najpierw zrobili obławę na dywersantów, za jakich uznali mieszkańców wioski i rozstrzelali ośmioro ludzi, w tym matkę z trzema synami, a następnie podpalili bez mała połowę zabudowań wsi. Jeszcze przed nadejściem wojsk niemieckich prawie wszyscy mieszkańcy Łyśca opuścili swoje domostwa, uciekając w kierunku Janowa i Złotego Potoka. W tej ostatniej miejscowości zginęła Bronisława Bula. Pozostali wrócili zaraz po przejściu frontu na wschód. Kilku mężczyzn z Łyśca uczestniczyło w wojnie obronnej. Trzech żołnierzy poległo w walkach, byli to: Andrzej Caban, Antoni Jabłoński i Stanisław Walentek. W czasie okupacji obszar Łyśca często, ze względu na bliskość przedwojennego poligonu wojskowego w Nieradzie i na Górze Łysieckiej, objęty był ćwiczeniami bojowymi. W trakcie jednego z takich szkoleń, na początku wsi od zabłąkanej kuli zginął, stojący na warcie niemiecki żołnierz. Potwierdzenie tego faktu przez drugiego wartownika uratowało mieszkańców przed wymordowaniem, a chałupy przed spaleniem. Kiedy 2 sierpnia 1941 roku o godzinie 2 w nocy we wsi wybuchł pożar domu niemieckiej rodziny Brolów, pochodzącej z Boronowa, a w ogniu spłonęły matka i córka, Walerka i Apolonia, mieszkańcy obawiali się represji ze strony władz okupacyjnych. Na szczęście gospodarz spalonej chaty, który jako jedyny ocalał, nie świadczył przeciwko wsi. Niemcy opuścili wioskę przed wieczorem 17 stycznia 1945 roku. Nad ranem 18 stycznia we wsi byli już Sowieci. Armia Radziecka wyzwoliła Łysiec i okoliczne wioski spod okupacji hitlerowskiej, lecz jej żołnierze często zachowywali się jak okupanci. Najbardziej odczuły to kobiety, które musiały się ukrywać przed sowieckimi żołdakami. Po drugiej wojnie światowej, w latach pięćdziesiątych w środku wioski, przy drodze do Zawady wybudowano strażnicę. Natomiast w następnej dekadzie przez wieś wykonano drogę bitą i przeprowadzono (do 1962r.) elektryfikację 70 gospodarstw. Elektryczność nie dotarła do Komorników, które przed 1962 rokiem opustoszały. W 1970 roku ludność sołectwa liczyła 394 osoby, a powierzchnia wynosiła 329 hektarów. Z kolei w 1977 roku liczba mieszkańców wzrosła do 433 i prawie taka sama została odnotowana w 1988 roku – 431 osób. Autor: p. Wiesław Roman Szymczyk
Żródło: ,,Historia i współczesność Gminy Starcza”, str. 16-18, wyd.2019r
Foto: ,,Historia i współczesność Gminy Starcza” oraz Arch. Kamienica Polska i okolice