Z posiedzenia T-wa Popieranie Kultury Regionalnej. Powstanie pierwszych zaczątków przemysłu częstochowskiego w latach 1815—1831.

 Z posiedzenia T-wa Popieranie Kultury Regionalnej.

Powstanie pierwszych zaczątków przemysłu częstochowskiego
w latach 1815—1831.
W ub sobotę wieczorem w sali gimn. państw, im . H. Sienkiewicza odbyło się publiczne posiedzenie Towarzystwa Popierania Kultury Regjonalnej, które krótkiem powitaniem prezydenta Mackiewicza i licznie przybyłej publiczności zagaił prezes Towarzystwa dyr. Płodowski. Następnie p. Zofja Rutkowska wygłosiła prelekcję na t. „Rozbudowa Częstochowy w związku z powstaniem przemysłu częstochowskiego w latach 1815— 1831” . Prelegentka w zwięzłych linjach odtworzyła obraz kształtowania się pierwszych zadatków przemysłu częstochowskiego i towarzyszącej mu rozbudowy miasta. Początki XIX stulecia zastają Częstochowę, jako nędzną mieścinę podklasztorną, wegetującą w ubogiej egzystencji. Wówczas Częstochowa dzieliła się na dwa miasta, rządzone przez dwa magistraty: Starą Częstochowę, położoną w zdłuż Warty i starszą od klasztoru Jasnogórskiego, oraz Nową Częstochowę, położoną u stóp Jasnej Góry. Stara Częstochowa żyła z propinacji i handlu, Nowa Częstochowa wyłącznie z handlu dewocjonaljam i i częściowo z pracy na roli. Po zniesieniu przez Konstytucję Księstwa Warszawskiego poddaństwa chłopów, chłop stal się wolnym najmitą. Samorzutnie powstaje silny pęd bezrolnych włościan do miast i co za tern idzie, znaczne zaofiarowanie siły roboczej. Jednocześnie rząd Królestwa Kongresowego powołuje do życia Fundusz Fabryczny, dążąc do uprzemysłowienia miast polskich. Fundusz m. in. okazywał pomoc finansową rzemieślnikom przybywającym z zagranicy. Stara i Nowa Częstochowa łącznie liczyły 5 tysięcy mieszkańców. Na miarę dzisiejszych stosunków było to bardzo mało, jednakże Częstochowa należała wówczas do większych miast województwa kaliskiego, co łącznie z bliskością granicy niemieckie j i przepływającą przez miasto rzeką uczyniło Częstochowę przedmiotem specjalnego zainteresowania rządu.

Rozwój miasta przybrał szybsze ternpo dopiero po urzędowem zniesieniu odrębności obu Częstochów ,które nastąpiło r 1826 i w dniu 3 października uroczyście było obchodzone przez ludność całego miasta. O godz. 9 rano w kościele św. Zygmunta ks. Lackert w obecności licznie zebranych urzędników , cechów itd . odprawił uroczyste nabożeństwo, wieczorem miasto było odświętnie iluminowane. Prezydentem Częstochowy mianowany został Józef Gąsiorowski, w krótce sromotnie wygnany z miasta za nadużycia, co jednak nie przeszkodziło mu w roku 1831, po klęsce Powstania Listopadowego, w triumfie powrócić do miasta wraz z rosjanami. Pierwsza partja rzemieślników zagranicznych przybyła do Częstochowy jeszcze w roku 1824. Ogółem przybyło 150 rodzin z Czech i Śląska. Rok ten wogóle można uważać za datę przełomową w dziejach m asta, gdyż dzięki temu, że Magistrat Starej Częstochowy niejako prawem kaduka ogłosił się wyłącznym posiadaczem przywileju propinacji, w rękach jego znalazły się znaczne środki. W roku tym wytknięte zostały aleje, wyznaczone zostało miejsce pod ratusz i rozpoczęta budowa Nowego Rynku. Od roku 1824 datuje się ciągły napływ zagranicznych tkaczy bawełny. Początkow o władze wyznaczały im place pod domy mieszkalne i warsztaty wzdłuż alei, co okazało się niezbyt szczęśliwem posunięciem , gdyż brak wody w tej części miasta spowodował to, że rzemieślnicy wymieniali nowootrzymane place na place, położone koło rzeki. Stopniowo powstają liczne warsztaty tkackie, z których na wymienienie zasługuje fabr. Gotfrieda Kellera, protoplasty rodziny Kellerów w Częstochowie, dwie fabryki igieł i kilka fabryk łyżek blaszanych. Te ostatnie fabryki w Częstochowie znalazły warunki szczegół nie pomyślne, gdyż licznie przebywający pątnicy, dotychczas używający łyżek drewnianych, chętnie kupowali łyżki blaszane. Stopniowo zabudowały się aleje, stając się jednak dzielnicą arystokratyczną miasta, a nie przemysłową, jak to pierwotnie projektował rząd Królestwa Kongresowego. Jegnocześnie powstaje przemysł galanteryjny. Pomimo zniesienia adm iuistracyjnej odrębności obu części m iasta, w pewnej m ierze zachowują one jednak odręb ne oblicze. Podczas gdy w Starej Częstochow ie stukocą w arsztaty tkackie, w d zie ln icy podklasztornej koncentruje się przemysł kolonjalny. Wypadki roku 1831 nagle położyły kres stopniowemu rozwojowi miasta. Jednym z najważniejszych tych czynników hamujących było stworzenie barjery celnej między Rosją a byłą Polską Kongresową. Dla młodego przemysłu częstochowskiego okzało się to śmiertelnym wprost ciosem. Nastąpiły znowu długie lata martwoty, które ciągnęły się aż do siódmego dziesięciolecia XIX wieku. Tak się przedstawia mniej więcej szkielet ciekawej prelkcji p Zofji Rutkowskiej. Niektóre ustępy prelekcji, dotyczące powstawania poszczególnych dzielnic, dla mieszkańców naszego miasta miały specjalną emocjonalną nutę. Odczyt został nagrodzony rzęsistemi oklaskami. Źródło: Słowo Częstochowskie : dziennik polityczny, społeczny i literacki. R.5, nr 41 (19 lutego 1935)