Wybrane aspekty tradycyjnej kultury ludowej. Strój. Część1. W większości opracowań dotyczących ubioru, obszar pogranicza małopolsko-śląskiego jest pomijany . Autorzy tychże prac omawiają typy strojów. małopolskich oraz typy strojów śląskich nie odnotowując istnienia tych z obszaru Zagłębia Dąbrowskiego i nie klasyfikując ich do żadnej z grup . Również w ukazującym się od 1947 roku „Atlasie Polskich Strojów Ludowych” dokonano podziału na główne dzielnice Polski (Pomorze, Warmia z Mazurami, Wielkopolska z Kujawami, Śląsk, Mazowsze z Podlasiem i Sieradzkiem, Małopolska), a w ich granicach na poszczególne regiony o charakterystycznych typach strojów, zaznaczając jedynie fragmentarycznie istnienie ubioru z okolic Będzina203 . Być może na taką sytuację wpływ miał dość szybki zanik stroju ludowego na omawianym obszarze . J . S . Bystroń w „Kulturze ludowej” odnotował, iż strój ludowy na większości ziem polskich, już na początku XX wieku należał do przeszłości . Jedynie w niektórych regionach trwała jeszcze pamięć o nim, gdzieniegdzie wkładano dawne ubiory na święta czy też uroczystości, ale przeważnie został on już zupełnie zarzucony . Najdłużej, zdaniem etnografa, utrzymywał się jeszcze na terytoriach bardziej izolowanych oraz tam, gdzie samopoczucie regionalne przyczyniało się do podtrzymywania odrębności stroju, jak np . na Śląsku204 .
Niestety w przypadku Zagłębia Dąbrowskiego pamięć o dawnym stroju ludowym jest nikła205 . Józef Wiślicki w połowie XIX wieku pisał: Nie wiadomo dlaczego nasi malarze zwyczajów i stroju włościan Ziemi Krakowskiej, dotykali tylko powiatu miechowskiego, z pominięciem stron Olkusza, Dąbrowy i dalszych okolic, jak gdyby mieszkańcy tutejsi wcale na uwagę nie zasługiwali206 . Zagłębiowskie ubiory kobiece i męskie występowały zapewne w kilku odmianach . Strój zagłębiowski207, podobnie jak stroje z obszarów sąsiednich, Śląska i Małopolski, był zróżnicowany . Posiadał elementy, materiały, zdobienia oraz zestawienie poszczególnych części stroju charakterystyczne dla danej wsi czy danego terytorium . Różnice te zauważyli Oskar Kolberg, Lucjan Malinowski i Wacław Józef Jaskłowski, czyniąc stosowne zapiski i dając tym samym dowód na oddziaływanie kultury Ziemi Krakowskiej oraz Śląska na Ziemię Zagłębiowską208 . Rozbieżności w odmianie i zestawieniach stroju z okolic Żarek, Siewierza i Pilicy odnotowuje także Michał Federowski w dziele „Lud okolic Żarek…” . Natomiast w wydawnictwie pt . „Zamek ogrodzieniecki na tle najbliższej okolicy . Jego przeszłość i stan obecny”, wydanym w 1913 roku, odnajdujemy jedną z nielicznych wzmianek dotyczących stroju mieszczańskiego występującego w Ogrodzieńcu209 . Na zróżnicowanie odzieży na terenie dzisiejszego Zagłębia Dąbrowskiego, podobnie jak na inne aspekty życia społecznego i kultury materialnej, niewątpliwy wpływ miała przede wszystkim sytuacja gospodarczo-polityczna, stosunki społeczne i własnościowe . Zarówno kontakty ze Śląskiem (pewien okres przynależności do Śląska), jak i z Małopolską (usytuowanie Zagłębia Dąbrowskiego w zachodniej Małopolsce), a także położenie na szlaku komunikacyjnym zachód-wschód oraz na drodze wiodącej w kierunku północnym w stronę Częstochowy, przyczyniły się do występowania w Zagłębiu Dąbrowskim elementów odzieży typu zachodniego . Na terenie tym odnajdujemy elementy pochodzące ze stroju śląskiego oraz typu małopolskiego, a także (głównie w północno-wschodnim Zagłębiu) części odzieży częstochowskiej należącej do strojów typu mazowieckiego210 . Strój częstochowski211 zasięgiem swym obejmuje tereny na północ i wschód od granicy Kroczyce – Myszków – Koziegłowy – Poczesna – Częstochowa – Truskolasy – Opatów – Rębice Królewskie . Na wschód od linii rzeki Brynicy rozprzestrzeniony był strój typu śląskiego, którego zasięg obejmował Niezdarę, Sączów, Bobrowniki Będzińskie, Żychcice, Wojkowice i Dobieszowice, a następnie przebiegał prawym brzegiem rzeki przez Bańgów, Siemianowice i Szopienice . Natomiast strój siewiersko-będziński, należący do grupy strojów małopolskich212, występował na linii Cynków – Tąpkowice – Wojkowice – Czeladź – Klimontów213 . Kobiecy strój częstochowski typu mazowieckiego, jak podaje B . Bazielich, składał się z wełnianego pasiaka, tzw . buroka, dawniej czerwonego w czarne, granatowe bądź zielone prążki, a w rejonach południowych w prążki niebieskie i białe214 . Od lat 50 . XX wieku pasiak był wzorowany na tkaninach łowickich z węższymi pasami o bardziej urozmaiconej kolorystyce . Wełniakiem określano pasiastą suknię składającą się ze stanika o dużym szyi oraz przy wykończeniu rękawów, sukni z tkaniny wełnianej lub ada - maszkowej zwanej kiecką225, na którą zakładano długi, szeroki, płócienny lub też jedwabny fartuch . Na suknię ubierano wierzcheń, czyli dopasowany sukienny gorset w kolorze czerwonym, granatowym lub czarnym, wykończony wzorzystą szeroką wstążką . Na głowie mężatki nosiły czerwone, płócienne, drukowane chustki, tzw . purpurki albo duże czepce obszyte kloc - kową koronką i ozdobione z przodu luźno zwisającymi szerokimi i długimi wstęgami . Natomiast panny nosiły tzw . galandy, czyli wieńce z kolorowych kwiatów i błyskotek . Całość dopełniały sznury korali226 . W porze zimowej używano katanki, czyli krótkiego do pasa, sukiennego kaftana, „pod który zarzucano na ramiona białą lub kremową w drobne różyczki merynkę, krzyżując ją na piersiach” 227 . Mężczyźni w stroju typu śląskiego nosili płócienne koszule z małym wykładanym mereżkowym kołnierzykiem, przewiązanym jedwabną kolorową chusteczką oraz obcisłe spodnie z jasnej jeleniej skóry tzw . skórzoki bądź jelenioki, których nogawki wkładano do wysokich butów z cholewami . Na koszulę zakładano sukienną kamizelkę w kolorze granatowym z rękawami, na głowę czarny kapelusz z prostą główką i dość szerokim rondem228 . Formy ubioru mazowieckiego i śląskiego przedstawione powyżej przetrwały, jak pisała na początku lat 70 . XX wieku B . Bazielich, „po dzień dzisiejszy i noszone są w czasie uroczystości rodzinnych, państwowych i kościelnych, a w skromniejszym zestawie lub fragmentarycznie, na co dzień przez starsze pokolenie”229 . Na trwałość tych dwóch typów stroju na krańcach północnych wpływ miało przedłużające się istnienie gospodarki samowystarczalnej, a na pograniczu zachodnim dzisiejszego powiatu będzińskiego - świadomość przynależności narodowej i chęć zachowania polskości oraz odrębności względem zaborcy pruskiego230 Źródło: Tropem badaczy Zagłębia Dąbrowskiego, str. 83-89 ,aut: Dobrawa Skonieczna-Gawlik, Wyd: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach 2016
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz