Majoraty w okolicach Częstochowy. Ziemiaństwo z okolic Częstochowy 1793 – 1945. Oprac. Krzysztof Łągiewka

 Majoraty w okolicach Częstochowy. Ziemiaństwo z okolic Częstochowy 1793 – 1945. Oprac. Krzysztof Łągiewka Majoraty w okolicach Częstochowy:

Mykanów: Folwark Mykanów, wieś Mykanów, wieś Kokawa, wieś Rybna, pustkowie Przedkocin z lasem należącym do dóbr Mykanów w pow. częstochowskim. Osada leśna Gidle wydzielona z tychże dóbr w pow. radomszczańskim. Nadany Prokofiejowi Pawłowowi 3 grudnia 1838 r. Po nim dziedziczył jego syn z drugiego małżeństwa Aleksander Pawłow. Po nim jego dwaj synowie Aleksander i Jerzy Pawłowowie.
Braciejowice: Folwark Kalej, folwark Gorzelnia, folwark Popów, folwark Grabówka, osada leśna Osiniec, osada leśna Warowna Góra wydzielona z Popowa, osada strzelca leśnictwa Popów, działek lasu w leśnictwie Popów w pow. częstochowskim. Folwark Sadków, folwark Kobylany w pow. radomskim. Folwark Głodno, folwark Braciejowice, prawo rybołówstwa w połowie rzeki Wisły przylegającej do folwarków Głodno i Braciejowice w powiecie puławskim. Nadany 9 marca 1868 r. Włodzimierzowi ks. Czerkaskiemu. Po jego śmierci majorat odziedziczył jego brat Eugeniusz ks. Czerkaski, a po nim 31 sierpnia 1898 r. jego wnuczka Elżbieta Zaleska z domu ks. Czerkaska.
Opatów: Folwark Dankowice, folwark Mokra, folwark Opatów, las z Rembielic, okręg Równa, okręg Słotwice, okręg Dębowa Wola, okręg Sudoł, osada leśna strzelca, osada leśna pomocnika strzelca, osada pokarczemna Dankowice w pow, częstochowskim. Folwark Bieniec, folwark Mierzyce, folwark Biała, folwark Głowinkowskie, folwark Osiek, młyn Osiek w pow. wieluńskim. Nadany 16 października 1875 r. hr. Teodorowi Heyden. Po nim dziedziczył jego syn hr. Mikołaj Heyden.
Poczesna: Folwark Poczesna, folwark Karolina, folwark Adamów, folwark Osiny vel Borek, folwark Młynek, folwark Lepisz, wieś Poczesna, karczma Poczesna, pustkowie Zawodzie, wieś Wanaty, pustkowie Rogaj vel Rogacz, wieś Bargły, pustkowie Szymczyki, wieś Osiny, pustkowie Kowackie, pustkowie Wilki, pustkowie Całka, las dóbr Poczesna w pow, częstochowskim. Folwark Kuźnica Stara w pow. będzińskim. Nadany 4 listopada 1841 r. Michałowi Sobolew. Po nim dziedziczył jego syn Michał, po którym ks. Elżbieta Teniszew jego siostra.
Rembielice: Folwark Wąsosz, folwark Zwierzyniec, folwark Jeleniec, folwark Kamieńszczyzna w pow. częstochowskim. Dział lasu wydzielony z osady leśnej Zagrody, osada leśna gajowego wydzielona z majątku Chorzęciny w pow. brzezińskim. Nadany 16 marca 1873 r. Aleksandrowi Muchanow. Po nim dziedziczył jego brat Jerzy Muchanow.
Turów Olsztyński: Folwark Turów, folwark Ciecierzyn, folwark Biskupice, folwark Mirów, folwark Joachimów, folwark Bukowno, działy lasu z lasów dóbr Olsztyn. Nadany 7 lipca 1868 r. Aleksandrowi Sztadenowi. Po nim dziedziczył jego syn Ryszard Sztaden.
Wasilewo: Folwark Siedlec, folwark Mstów, folwark Dźbów, folwark Hutki, folwark Rększowice, folwark Wierzchowisko, folwark Kamień, dział gruntu z dóbr Wyczerpy Dolne a dołączony do folwarku Kamień w pow. częstochowskim. Folwark Kniatów, folwark Stempno, folwark Szynkielew w pow. wieluńskim. Folwark Łęki w pow. łęczyckim. Folwark Dąbrowa, osada młynarska Dąbrowa, działek łąki w Stoczku, osada karczemna Dąbrowa, osada kuźnicza Dąbrowa, osada karczemna Taraska, folwark Karczunek w pow. opoczyńskim. Osada leśna Ryś, osada leśna Łęki, osada strzelecka przy osadzie leśnej Ryś, osada leśna przy osadzie leśnej Łęki w pow. wieluńskim. Nadany 28 grudnia 1877 r. Wasilijowi Zabołockiemu po którym dziedziczyła jego córka Elżbieta Gotowcew.
Wojkowice Kościelne: Folwark Wojkowice Kościelne w pow. będzińskim. Folwark Kłobuck z dwoma wodnymi młynami „przy Kłobucku” i „Malina” w pow. częstochowskim. Folwark Szewce w pow. kieleckim. Las z części okręgu Słupica Górna i Słupica Dolna w leśnictwie Kozienickim w guberni Radomskiej, okręg leśne osady. Nadany 16 marca 1873 r. i 30 listopada 1873 r. Adolfowi von Hübbenet. Zmarł 24 marca 1901 r. w Paryżu. Po nim dziedziczyła wdowa Maria von Hübbenet.
Zajączki: Folwark Zajączki, folwark Kuźniczka, folwark Lutrowskie, folwark Panki z częścią folwarku Żerdzina w pow. częstochowskim. Folwark Pajęczno, folwark Barany w pow. radomszczańskim. Folwark Cieciułów, folwark Czastary, folwark Przybory w pow. wieluńskim. Nadany 25 kwietnia 1866 r. generałowi lejtnantowi Leonowi Gieczewiczowi (zm. 6.08.1874 r.), po nim dziedziczyła jego córka Leonia Gieczewicz, a następnie Konstanty Gieczewicz syn Stanisława.
Koziegłowy: Folwark Koziegłowy z wsią Koziegłówki, wójtostwo w Koziegłowach, młyn wodny Pasieka, folwark i wieś Markowice, folwark i wieś Rzeniszów, wójtostwo Lgota
z wsią Lgota Koziegłowska z częścią wójtowską, młyn wodny Biskup, Suchor, Smardzów, Burkat vel Burkacz, Świdnica, Gniździn vel Gniazdów, tartak i hamernia pod Rosikoniem
w pow. będzińskim. Nadany 16 października 1835 r. Włodzimierzowi Pankratiewowi. Po nim dziedziczył jego syn Michał, po którym również syn Michał. Po odzyskaniu przeze Polskę niepodległości Michał Pankratiew złożył podanie o przyznanie mu z majoratu 25 mórg, gdyż uważał się za Polaka i wbrew własnej woli został ochrzczony w wierze prawosławnej, ale zmienił ją na rzym – kat. Ożenił się z Polką włościanką. Władze polskie wyraziły zgodę.
Pabianice: Folwark Pabianice w pow. częstochowskim. Folwarki Słomniczki i Nasiechowice w pow. miechowskim. Nadany 14 sierpnia 1845 r. Aleksandrowi Pisariew. W 1918 r. właścicielką była Wiera Pisariew. Nie wiadomo jakie łączyło ją pokrewieństwo z Aleksandrem Pisariewem.
Kluczno: Folwarki Kluczno i Rybno w pow. częstochowskim. Folwark Kotków w pow. radomszczańskim. Folwark Podolin w pow. piotrkowskim. Folwark Komorowo w pow. pułtuskim. Nadany 23 września 1868 r. Mikołajowi Drejerowi, po którym dziedziczył syn również Mikołaj.
Piotrowo: Folwark Klepaczka, folwark Łysiec, część lasu z leśnictwa Olsztyn w pow. częstochowskim. Folwark Wojsławice, folwark Gniazdów, folwark Jastrząb, osada młynarska Oczko w pow. będzińskim. Nadane Włodzimierzowi Lebiediew w 1869 r., po nim dziedziczył Piotr Lebiediew syn Iwana. Dokładna data nadania nie ustalona.
Radziechowice: Folwark Radziechowice w pow. radomszczańskim nadany 21 grudnia 1835 r. Pawłowi Liprandi. Po Pawle Liprandi dziedziczył jego syn Rafał, któremu nadano 12 października 1867 r. folwark Lisiniec w pow. częstochowskim. Folwark Lisiniec na licytacji zarządzonej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie nabył 27 lutego 1909 r. Chemia Zandberg, a następnie rozparcelował.
Wiewiec: Folwark i wieś Wiewiec wraz z wiatrakiem, wieś i folwark Wola Wiewiecka w pow. radomszczańskim. Nadane Pawłowi Kuprianow 4 / 16 października 1835 r. Do nadania 2 / 14 marca 1867 r. dołączono folwark Kruplin w pow. radomszczańskim. Po jego śmierci w 1874 r. majorat odziedziczyła córka wdowa Warwara Werman z domu Kuprianow. Po niej w 1890 r. majorat odziedziczył jej syn Iwan Werman syn Chrystiana.

Na mocy ustawy z dnia 25 lipca 1919 r. majoraty przeszły na własność Skarbu Państwa. Władze wydzierżawiały folwarki. W okresie międzywojennym większość ziemi należącej do dawnych majoratów udało się rozparcelować.
Oprócz tego w powiecie częstochowskim nadaniem cara Aleksandra II obszar o powierzchni 3239 mórg z dóbr rządowych Krzepice otrzymał Samuił Grejg. Wedle jego życzenia 10 / 22 sierpnia 1879 r. dobrom tym nadano imię „Aleksandria”. Zmarł 9 marca 1887 r., a majątek odziedziczyły jego córki: Aleksandra Stenbok i Julia 1 voto Kankryn, 2 voto Ruszkowska.
W 1909 r. obie sprzedały swe części Bankowi Włościańskiemu, który dokonał częściowej parcelacji dóbr. Resztę rozparcelowano w okresie międzywojennym.

Dokonywano też sprzedaży dóbr rządowych. Folwark i wieś Dworszowice z karczmą i młynem Ważny, pustkowie Płaszczyzna, folwark Zimna Woda z pustkowiem Stoczki, wieś Będków z pustkowiem Krzyżaki i łąką folwarczną w Będkowie, wieś i młyn Trzebce, kolonia Konstantynów oraz las w obrębie tychże dóbr należace do Dóbr Narodowych Ekonomii Wiewiec nabył 24 listopada 1831 r. Stefan Sławianowski.
Wieś i folwark Dubidze należące do Dóbr Narodowych Ekonomii Wiewiec nabył 9 czerwca 1832 r. Łukasz Czarnomski.
Dobra Stradom, Wyczerpy Dolne i wójtostwo Częstochowa nabył Edward Wyttek kontraktem administracyjnym 5 / 17 listopada 1836 r. a następnie urzędownie 23 października / 4 listopada 1837 r.
Dobra Konopiska wraz z młynami Pająk, Kijas i Kotara należące do Dóbr Rządowych Ekonomia Poczesna nabyła Julia z Cywińskich Cywińska, żona Ignacego Puchały Cywińskiego, pułkownika Korpusu Żandarmów wojsk rosyjskich, p.o. wiceprezydenta Warszawy, 25 maja / 6 czerwca 1834 r., a następnie aktem urzędowym 9 / 21 kwietnia 1836 r.
Dobra Konary, Zawada, Śliwaków i Grabie należące do Ekonomii Rządowej Gidle nabyła 14 / 26 listopada 1836 r. Stefania z Kisielewskich Ostrowska.

Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 r. dawała wszystkim równość wobec prawa. Ziemię mógł nabywać każdy kogo było na to stać. Za wyjątkiem Żydów. W ten sposób dobra Kamienica Polska w 1818 r. nabyło kilkudziesiąt osób, a w 1819 r. w ten sam sposób jedną trzecią dóbr Huta Stara, tj. Huta Stara litera A.
W Księstwie Warszawskim konstytucja z 1807 r. zniosła poddaństwo, zapewniając chłopom wolność osobistą i równość wobec prawa, ale nie dała im ziemi, a dekret grudniowy 1807 r. umożliwił właścicielom folwarków wysiedlanie chłopów z zajmowanych gospodarstw. W tej sytuacji większość chłopów zawierała z panami umowy, na mocy których mogła pozostać na roli pod warunkiem odrabiania pańszczyzny, często wyższej niż przedtem. Rugi chłopskie trwały nadal, a ich zakończenie dopiero miało miejsce poprzez uwłaszczenie w 1864 r.
Najdłużej system folwarczno-pańszczyźniany utrzymywał się w zaborze rosyjskim.

W Królestwie Polskim po 1815 obciążenia chłopów nawet rosły. Dopiero na podstawie ukazu o urządzeniu włościan z 7 czerwca 1846 r. zaczęto w dobrach rządowych i niektórych dobrach prywatnych zamieniać pańszczyznę na czynsze. W Królestwie Polskim ukazem z dnia 19 lutego / 2 marca 1864 r. następuje uwłaszczenie. Włościanie przejmują grunty bezpłatnie na własność, a właściciel otrzymuje odszkodowanie ze skarbu państwa. Kończy się pańszczyzna, czynsz oraz wszelkie inne daniny chłopa dla dworu. Ustanowione zostaję służebności zwane serwitutami, na mocy których włościanie mogą bezpłatnie pobierać rocznie określoną ilość drzewa z lasu oraz wypasać tam bydło.
Ukaz z 28 października / 9 listopada 1866 r. „O zniesieniu stosunków dominialnych w miastach Królestwa Polskiego” likwidował miasta prywatne. Na naszym terenie były to: Janów, Kłobuck, Koniecpol, Mrzygłód, Pławno, Żarki.
Żydzi w roku 1862 r. otrzymali prawo do nabywania dóbr ziemskich. Wcześniej wszakże mogli już je nabywać, ale za zgodą władz.
Ziemiaństwo traci praktycznie darmową siłę roboczą i staje przed problemem przekształcenia gospodarstw feudalnych w nowoczesne gospodarstwa rolne przynoszące dochód.
Część majątków źle zarządzanych, zadłużonych i posiadających słabą ziemię chyli się ku upadkowi. Jedne zostają sprzedane na licytacji, często Żydom, którzy dokonują ich parcelacji. Właściciele innych widząc, że nie zdołają się wydostać ze spirali zadłużenia, a chcąc uniknąć licytacji sami parcelują swe dobra. Parcelacji dokonuje również Bank Włościański powstały w Cesarstwie Rosyjskim w 1882 r., który w 1888 r. rozciągnął działalność na tereny Królestwa Polskiego. Od roku 1895 Bank uzyskał prawo nabywania dóbr ziemskich w celu ich parcelacji. Bank udzielał chłopom długoterminowych kredytów na zakup ziemi do 90 % jej wartości na okres do 34,5 roku.

Do 1914 r. rozparcelowane zostały majątki: Aleksandria (częściowo), Biała Dolna, Brzyszów, Więcki, Wyczerpy Górne, Wilkowiecko, Górki i Stany, Gruszewnia, Zawada, Kobyłczyce, Kuźnica Marianowa, Krasice, Lisiniec, Lubojna, Małusy Małe, Pierzchno, Przystajń, Radostków, Rudniki, Rędziny, Skowronów, Niegowa, Bobolice. Inne znacznie zmniejszają swoją powierzchnię: Libidza, Waleńczów, Błeszno, Stradom, Miedźno, Żarki, Choroń, Wyczerpy Dolne, Kamyk, Kiedrzyn, Mokrzesz.
W 1886 r. powierzchnia wielkiej własności ziemskiej w powiecie częstochowskim wynosiła 126 399 mórg co stanowiło 37 % powierzchni powiatu. W powiecie radomszczańskim było to 56,5 %, będzińskim 29,1 %, łaskim 53,6 %, łódzkim 39 %, rawskim 47 %, brzezińskim 47,3%, piotrkowskim 44,2 %. Powiat częstochowski posiadał jeden z najniższych współczynników. Mniejszy miał jedynie powiat będziński. Dobra Skarbowe i donacyjne były liczone osobno i w powiecie częstochowskim wynosiły 29 087 mórg tj. 11,5 % powierzchni powiatu.
Po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r. i po uzyskaniu przez Żydów możliwości nabywania ziemi, wiele majątków znalazło nowych właścicieli. Pojawił się problem kogo można zaliczać do warstwy ziemiańskiej.

W odrodzonej Polsce do właścicieli ziemskich zaliczono osoby posiadające więcej niż 50 ha ziemi. Wg spisu z 1921 r. wielka własność rolna, tj. majątki ziemskie powyżej 50 ha, zajmowała w powiecie częstochowskim 11,9 % ogólnej powierzchni powiatu. Było to niewiele, zważywszy, że średnia dla całego województwa kieleckiego wynosiła 30,3 %. Spowodowane to było tym, że majątki ziemskie zajmowały najmniejszy obszar w powiatach uprzemysłowionych, a do takich należała Częstochowa. Według spisu powszechnego z 1921 roku w powiecie częstochowskim znajdowało się 45 majątków ziemskich o powierzchni powyżej 50 ha.
Żródło: https://www.genealodzy.czestochowa.pl/.../ziemianstwo-z...
Mapa: „Topograficzna Karta Królestwa Polskiego” http://bg.uwb.edu.pl/TKKP/?id=Nawigator