Połączenie Starej i Nowej Częstochowy,

 Połączenie Starej i Nowej Częstochowy, śmiały pod względem urbanistycznym plan połączenia dwóch ośrodków miejskich, → Starej Częstochowy oraz → Nowej Częstochowy, był efektem realizacji idei uprzemysłowienia Królestwa Polskiego oraz uformowania nowoczesnej struktury gospodarki miejskiej, połączenie realizowane było stopniowo w okresie 1818–26, pracami kierował prezes Komisji Województwa Kaliskiego → Józef Radoszewski, dzieło scalenia obu miast nadzorował desygnowany na inspektora fabryk i komisarza obwodu wieluńskiego Antoni Dunin, realizowali je burmistrz Starej Częstochowy → Aleksy Toliński oraz Nowej Częstochowy → Jan Muszyński. Impulsem działań stało się rozporządzenia namiestnika w sprawie regulacji miasta z 19 VI 1817 oraz dekret namiestnika o funduszu żelaznym dla budujących się w Częstochowie (29 IV 1825). Kluczowym przedsięwzięciem było wytyczenie arterii komunikacyjnej pomiędzy kościołem parafialnym św. Zygmunta a Jasną Górą; ten ciąg komunikacyjny otrzymał nazwę ul. Panny Maryi (dziś: → aleja Najświętszej Maryi Panny), jego powstanie poprzedzone było pracami mierniczymi i regulacyjnymi.

Plany przestrzenne sporządzone zostały w 1823 przez inż. wojewódzkiego → Jana Bernharda, plan zakładał utworzenie trzech rynków: przed kościołem pw. św. Zygmunta (tzw. Nowy Rynek, dziś → pl. Ignacego Daszyńskiego ), w rejonie kościółka pw. św. Jakuba (dzisiejszy → pl. Władysława Biegańskiego) oraz w pobliżu klasztoru jasnogórskiego (nie został zrealizowany). Uporządkowanie i zagospodarowanie nowej osi komunikacyjnej spowalniały kwestie własnościowe oraz powodowały trudności dotyczące infrastruktury, np. zlikwidowanie cmentarza przed kościołem św. Zygmunta, konieczność wyburzenia niektórych domów i budynków gospodarczych, zbudowania mostów, urządzenie studni itp. Nowa oś komunikacyjna, w formie nowoczesnego traktu kołowo-pieszego, z dwoma szpalerami drzew, otworzyła perspektywę na wzgórze Jasnej Góry, zainicjowała powstanie nie tylko reprezentacyjnej alei, ale całego zespołu śródmiejskiego – z ratuszem, szpitalem, placem targowym oraz podjasnogórskim parkiem miejskim. Formalne połączenie Starej Nowej Częstochowy miało miejsce 19 VIII 1826, kiedy decyzją Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego w Warszawie nadane zostały miastu Częstochowa nowe prawa i prerogatywy zarezerwowane dla miast wojewódzkich. Prezydentem miasta został → Józef Gąsiorowski, do czasu jego zainstalowania (w październiku 1826) obowiązki prezydenta pełnił burmistrz Starej Częstochowy J. Muszyński, któremu powierzono funkcję pierwszego radnego, drugim radnym został Tomasz Müntzer (dotychczasowy kasjer Starej Częstochowy). Połączenie w 1826 dwu ośrodków miejskich, lokowanej w XIV w. Częstochowy oraz przyklasztornego ośrodka miejskiego zwanego od 1717 Nową Częstochową, należy uznać za jedno z najważniejszych wydarzeń we współczesnych dziejach miasta.

Juliusz Braun, Częstochowa. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny, Warszawa 1959, s. 51–54; Ryszard Kołodziejczyk, Na drodze do połączenia Starej i Nowej Częstochowy, [w:] Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego, w okresie niewoli 1793–1918, t. II, red. R. Kołodziejczyk, Częstochowa 2005, s. 225–255; Stefan Mizera, Udział klasztoru jasnogórskiego w przemianach gospodarczo społecznych XIX-wiecznej Częstochowy, „Studia Claromontana”, t. 2 (1981), s. 373–377; Franciszek Sobalski, Częstochowa w latach 1825–1905, [w:] Dzieje Częstochowy od zarania do czasów współczesnych, Katowice 1964, s. 81–109; – Stanisław Szymański, Administracyjne i przestrzenne przeobrażenia Częstochowy w latach 1815–1830, „Ziemia Częstochowska” 1965, t. 5; Dariusz Złotkowski, Rozwój urbanistyczny i przynależność administracyjna Częstochowy od schyłku XVIII wieku do końca I wojny światowej, [w:] Region częstochowski, red. Konrad Głębocki, Częstochowa 2006; Katalog zabytków sztuki, Miasto Częstochowa, pod red. Z. Romanow i E. Smulikowskiej, Warszawa 1995: cz. 1, Stare i Nowe Miasto, Częstochówka i przedmieścia, opracowanie autorskie, Z. Rozanow i E. Smulikowska, s.70–96.

Autor: Andrzej Kuśnierczyk

Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/hasla/polaczenie-starej-i-nowej-czestochowy