Obserwatorium astronomiczne w Częstochowie

 Obserwatorium astronomiczne w Częstochowie modernistyczny budynek w podjasnogórskim → Parku im. Staszica, został zbudowany z okazji → Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w 1909 według projektu architekta Władysława Jabłońskiego dla Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie”.

W 1913 radni Częstochowy przychylili się do pomysłu astronoma ks. → Bonawentury Metlera, by w powystawowym pawilonie urządzić obserwatorium astronomiczne, jednak dalsze działania na rzecz przyszłej placówki przerwał wybuch wojny w 1914. W 1923 prezydent Częstochowy → Józef Marczewski zadeklarował, że pawilon ten zostanie oddany do dyspozycji Polskiego Towarzystwa Astronomicznego oraz że będzie wyznaczona roczna subwencja na prace w obserwatorium. Otwarto je w 1928; lunetę ofiarował major Wincenty Skrywan. Na wyposażeniu obserwatorium znalazł się ponadto zegar astronomiczny, utworzono bibliotekę. W 1933 do budynku doprowadzono elektryczność i zakupiono odbiornik radiowy dla placówki. W 1936 przeprowadzono remont obserwatorium – zmieniono wówczas blaszane pokrycie kopuły. W latach 30. w placówce, oprócz jej dyrektora ks. Metlera, pracowali: → Zygmunt Przesłański, → Tadeusz Seifried i Jan Gustowski. W czasie okupacji niemieckiej obiektem opiekował się T. Seifried, który starał się prowadzić tam zajęcia dydaktyczne w ramach tajnych kompletów. Przechował on optykę z lunety, zaś zegar i bibliotekę umieszczono w klasztorze jasnogórskim. Jesienią 1944 parter budynku przeznaczono na pracownię rzeźbiarską Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej. W kwietniu 1945 obserwatorium znalazło się pod opieką Zarządu Miejskiego. Od kwietnia do grudnia tr. kierownikiem placówki był Ludwik Zajdler, a następnie, do 1949 T. Seifried (zarekomendowany na to stanowisko jeszcze przez ks. Metlera). W 1949–56 obserwatorium pozostawało w zaniedbaniu. W budynku zamieszkał → Jerzy Rudenko, by chronić go przed dewastacją. Później z powodu kłopotów mieszkaniowych przebywała tam rodzina Kowalczyków. Wiosną 1956 przeprowadzono remont obiektu, uporządkowano bibliotekę i odremontowano zegar. Pomimo deklaracji różnych instytucji i towarzystw naukowych o wzięciu w opiekę obserwatorium, jego budynek niszczał. Następne prace renowacyjne rozpoczęto w 1965 – wykonano wówczas m.in. prostokątne okna; odnowioną placówkę otwarto 25 V 1969. Na początku lat 80. przeprowadzono kolejny remont siedziby obserwatorium. W 1983 opiekę nad placówką roztoczyła → Wyższa Szkoła Pedagogiczna (WSP) w Częstochowie.

W tym czasie korzystanie z zainstalowanych tam urządzeń stawało się coraz trudniejsze z powodu zbyt dużego oświetlenia okolicy i rozrośniętych koron drzew w parku. Wkrótce na skutek pogarszającego się stanu obiektu i braku pieniędzy na remont, zaniechano działalności astronomicznej. W 2002 wyposażenie przeniesiono do WSP, zaś budynek przekazano miastu. W 2006–09 dokonano gruntownej przebudowy dawnego obserwatorium – zlikwidowano okna, zainstalowano szklaną kopułę oraz windę. Budynek stał się siedzibą placówki edukacyjnej → Multicentrum Zodiak podlegającego Muzeum Częstochowskiemu. Obok niego znajduje się → zegar słoneczny, wykonany z fragmentu → pomnika Aleksandra II.

Marian Głowacki, Bonawentura Metler – pionier częstochowskiej astronomii, „Ziemia Częstochowska” 2006, t. XXXIII, s. 26, 27, 28, 29; Artur Leśniczek, Wczoraj i dziś astronomii w Częstochowie, „Ziemia Częstochowska” 2006, t. XXXIII, s. 35, 36, 37, 38, 39, 40; – Stanisław Rybicki, Pod znakiem lwa i kruka. Fragmenty wspomnień z lat okupacji, Warszawa 1965, s. 310; – „Życie Częstochowy” 1963, nr 35, s. 6, 1966, nr 123, s. 6; – materiały w zbiorach Ośrodka Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.

Autor: Paweł Michalski Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/hasla/obserwatorium-astronomiczne-w-czestochowie