Stare Miasto (Częstochowa) , obszar dzielnicy ograniczony ulicami: Cmentarną, Warszawską, al. Jana Pawła II, ul. Jaskrowską, Knauera i jej przedłużeniem, rzeką Wartą, trasą DK-1, torami kolejowymi Częstochowa–Warszawa (do przecięcia z ul. Cmentarną).
Historyczne Stare Miasto stanowiące centralną część dzielnicy powstało w wyniku XIV-wiecznej lokacji Częstochowy na lewym brzegu Warty. Stara Częstochowa to system zabudowy obejmujący (Stary) Rynek, który spełniał rolę placu targowego, plac kościelny z kościołem pw. św. Zygmunta oraz ulice. Południowo-zachodni narożnik Rynku o powierzchni ok. 1,14 ha spotykał się z północno-wschodnim narożnikiem placu kościelnego. Rynek zamykały: pierzeja zachodnia na osi traktu królewskiego (dzisiejsze ulice Targowa i Senatorska), posiadająca dwa rzędy zabudowy, pierzeja wschodnia, przebiegająca podobnie jak dziś, i krótsze pierzeje sięgające ul. Mirowskiej (dawna nazwa: Kościelna) na południu i ul. Mostowej na północy. Pomiędzy rzędami zabudowy pierzei zachodniej biegła ul. Gęsia (pierzeja została zniszczona w 1943 podczas likwidacji tzw. małego getta). Plac kościelny zamknięty był ulicami: Targową, Przesmyk, Krakowską i Mirowską. Główne ciągi ulic miały układ południkowy, przecinały je w układzie równoleżnikowym ulice: Mostowa, Ptasia (tzw. miedzucha) i Mirowska. 
Niewykluczone, że istniały także uliczki gospodarcze, tzw. zatylne, taką funkcję mogła spełniać dzisiejsza ul. Graniczna. Do najstarszych nazw ulic należą: Targowa, Garncarska, Nadrzeczna, Mostowa, Spadek, Senatorska, Gęsia, Kozia, Ptasia i Kościelna. Badania archeologiczne na Starym Rynku (w latach 2007–09 i w 2012) potwierdziły istnienie budynku ratusza, wagi miejskiej, kuźni, kramów, jatek oraz studni. Przed kościołem pw. św. Zygmunta znajdował się cmentarz z kaplicą pw. św. Krzyża, po zniwelowaniu cmentarza w 1825 na tym terenie powstał Nowy Rynek (dzisiejszy pl. Daszyńskiego). Badania archeologiczne przeprowadzone w 2012 obok → kościoła pw. św. Zygmunta odsłoniły część dawnego cmentarza przykościelnego, odkryto 1256 szkieletów z XVI–XVIII w. Odnaleziono dewocjonalia, elementy odzieży oraz monety. Najstarszym zabytkiem architektonicznym jest kościół pw. św. Zygmunta, z gotyckimi pozostałościami (prezbiterium z ok. 1350), wielokrotnie przebudowywany, obok kościoła dobudowany został klasztor. Po najeździe szwedzkim (1655) Stare Miasto z trudem podnosiło się ze zniszczeń. W 1760 pożar zniszczył większość zabudowy. Najstarsze zachowane domy przy Starym Rynku pochodzą ze schyłku XVIII w., liczne przebudowy, szczególnie w XIX w., pozbawiły budynki rejonu Starego Miasta cech stylowych, podobnie stało się z jednotraktowymi oficynami, tworzącymi czworoboki wokół wąskich podwórek – niektóre posiadały drewniane galerie na piętrach. Oryginalne cechy posiada budynek dawnej karczmy na rogu ul. Mirowskiej (4) i Targowej, z łamanym, mansardowym dachem. Rejon Starego Miasta od XVIII w. był miejscem osiedlania się rodzin żydowskich, społeczność ta powiększyła się po III rozbiorze Rzeczypospolitej, w czasach Księstwa Warszawskiego powstała samodzielna gmina (kahał), na rogu Mirowskiej i Nadrzecznej wzniesiono synagogę i rzeźnię rytualną. Po → połączeniu Starej i Nowej Częstochowy (w 1826) domy i place w rejonie Starego Miasta zaczęli nabywać, pomimo formalnego zakazu, bogaci Żydzi, z czasem powstał rewir żydowski; zachowana do dziś brama przy ul. Ptasiej wyznaczała granice tego rewiru. W końcu XIX w. przy ul. Garncarskiej 8/10 powstała Szkoła Rzemiosł dla Żydów o wysokim poziomie nauczania. Przy ul. Nadrzecznej 50 istniała szkoła religijna (Talmud Tora). Podczas okupacji w 1941 Niemcy utworzyli na terenie Starego Miasta → getto, gdzie stłoczono całą ludność żydowską Częstochowy i okolic. Po → likwidacji getta jesienią 1942 i wywiezieniu mieszkańców do obozu zagłady w Treblince istniało tzw. → małe getto, będące obozem pracy przymusowej. Zlikwidowane w 1943. Niemcy zniszczyli większość zabudowy, m.in. → Starą Synagogę przy ul. Mirowskiej. Budynek → Nowej Synagogi (wzniesionej w 1889–1909) przy ul. Aleksandrowskiej (dziś ul. Wilsona 16) został spalony w grudniu 1939. Na fundamentach synagogi wzniesiony został w 1955–65 (wg projektu Józefa Tadeusza Gawłowskiego) gmach → Filharmonii Częstochowskiej, od 2012 (po rozbudowie) nosi imię Bronisława Hubermana. W dzielnicy znajdują się m.in.: budynek Ochotniczej Straży Ogniowej (ul. Strażacka 3) z 1911, → Muzeum Produkcji Zapałek (ul. Ogrodowa 68) w fabryce powstałej w 1882, zabudowania dawnego browaru Karola Szwedego (ul. Ogrodowa 18–22), dawna fabryka „Motte” (Motte, Meillassoux et Caulliez – później Union Textile i „Elanex – przy ul. Krakowskiej 80), willa Brassów przy ul. Strażackiej oraz budynek dawnego zajazdu przy ul. Krakowskiej 16. Wyróżniającym się obiektem jest → bazylika archikatedralna pw. św. Rodziny (przy ul. Krakowskiej), wybudowana w 1902–27 według projektu Konstantego Wojciechowskiego (do rangi archikatedry została podniesiona w 1992 przez papieża Jana Pawła II).
Niewykluczone, że istniały także uliczki gospodarcze, tzw. zatylne, taką funkcję mogła spełniać dzisiejsza ul. Graniczna. Do najstarszych nazw ulic należą: Targowa, Garncarska, Nadrzeczna, Mostowa, Spadek, Senatorska, Gęsia, Kozia, Ptasia i Kościelna. Badania archeologiczne na Starym Rynku (w latach 2007–09 i w 2012) potwierdziły istnienie budynku ratusza, wagi miejskiej, kuźni, kramów, jatek oraz studni. Przed kościołem pw. św. Zygmunta znajdował się cmentarz z kaplicą pw. św. Krzyża, po zniwelowaniu cmentarza w 1825 na tym terenie powstał Nowy Rynek (dzisiejszy pl. Daszyńskiego). Badania archeologiczne przeprowadzone w 2012 obok → kościoła pw. św. Zygmunta odsłoniły część dawnego cmentarza przykościelnego, odkryto 1256 szkieletów z XVI–XVIII w. Odnaleziono dewocjonalia, elementy odzieży oraz monety. Najstarszym zabytkiem architektonicznym jest kościół pw. św. Zygmunta, z gotyckimi pozostałościami (prezbiterium z ok. 1350), wielokrotnie przebudowywany, obok kościoła dobudowany został klasztor. Po najeździe szwedzkim (1655) Stare Miasto z trudem podnosiło się ze zniszczeń. W 1760 pożar zniszczył większość zabudowy. Najstarsze zachowane domy przy Starym Rynku pochodzą ze schyłku XVIII w., liczne przebudowy, szczególnie w XIX w., pozbawiły budynki rejonu Starego Miasta cech stylowych, podobnie stało się z jednotraktowymi oficynami, tworzącymi czworoboki wokół wąskich podwórek – niektóre posiadały drewniane galerie na piętrach. Oryginalne cechy posiada budynek dawnej karczmy na rogu ul. Mirowskiej (4) i Targowej, z łamanym, mansardowym dachem. Rejon Starego Miasta od XVIII w. był miejscem osiedlania się rodzin żydowskich, społeczność ta powiększyła się po III rozbiorze Rzeczypospolitej, w czasach Księstwa Warszawskiego powstała samodzielna gmina (kahał), na rogu Mirowskiej i Nadrzecznej wzniesiono synagogę i rzeźnię rytualną. Po → połączeniu Starej i Nowej Częstochowy (w 1826) domy i place w rejonie Starego Miasta zaczęli nabywać, pomimo formalnego zakazu, bogaci Żydzi, z czasem powstał rewir żydowski; zachowana do dziś brama przy ul. Ptasiej wyznaczała granice tego rewiru. W końcu XIX w. przy ul. Garncarskiej 8/10 powstała Szkoła Rzemiosł dla Żydów o wysokim poziomie nauczania. Przy ul. Nadrzecznej 50 istniała szkoła religijna (Talmud Tora). Podczas okupacji w 1941 Niemcy utworzyli na terenie Starego Miasta → getto, gdzie stłoczono całą ludność żydowską Częstochowy i okolic. Po → likwidacji getta jesienią 1942 i wywiezieniu mieszkańców do obozu zagłady w Treblince istniało tzw. → małe getto, będące obozem pracy przymusowej. Zlikwidowane w 1943. Niemcy zniszczyli większość zabudowy, m.in. → Starą Synagogę przy ul. Mirowskiej. Budynek → Nowej Synagogi (wzniesionej w 1889–1909) przy ul. Aleksandrowskiej (dziś ul. Wilsona 16) został spalony w grudniu 1939. Na fundamentach synagogi wzniesiony został w 1955–65 (wg projektu Józefa Tadeusza Gawłowskiego) gmach → Filharmonii Częstochowskiej, od 2012 (po rozbudowie) nosi imię Bronisława Hubermana. W dzielnicy znajdują się m.in.: budynek Ochotniczej Straży Ogniowej (ul. Strażacka 3) z 1911, → Muzeum Produkcji Zapałek (ul. Ogrodowa 68) w fabryce powstałej w 1882, zabudowania dawnego browaru Karola Szwedego (ul. Ogrodowa 18–22), dawna fabryka „Motte” (Motte, Meillassoux et Caulliez – później Union Textile i „Elanex – przy ul. Krakowskiej 80), willa Brassów przy ul. Strażackiej oraz budynek dawnego zajazdu przy ul. Krakowskiej 16. Wyróżniającym się obiektem jest → bazylika archikatedralna pw. św. Rodziny (przy ul. Krakowskiej), wybudowana w 1902–27 według projektu Konstantego Wojciechowskiego (do rangi archikatedry została podniesiona w 1992 przez papieża Jana Pawła II).
Materiały w Ośrodku Dokumentacji Dziejów Częstochowy Muzeum Częstochowskiego.
Autor: Juliusz Sętowski
Źródło: https://encyklopedia.czestochowa.pl/hasla/stare-miasto
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz