BARGŁY - Dzieje miejscowości do II Wojny Światowej

 BARGŁY - Dzieje miejscowości do II Wojny Światowej

Autor : Małgorzata JAROSZEK

(...)

POCZĄTKI BARGŁÓW

Bargły w XVII stuleciu były wsią w starostwie olsztyńskim, w powiecie lelowskim przynależną do parafii w Poczesnej. Zanim jednak powstała parafia w Poczesnej (1606 r.), tereny , na których rozwinęły się dzisiejsze Bargły, należały do parafii Zrębice w dekanacie lelowskim diecezji krakowskiej. W księgach parafialnych parafii Poczesna Bargły odnotowane zostały dopiero w 1631 roku, ale początki miejscowości mogą sięgać lat wcześniejszych. Nazwa BARGŁY przypuszcalnie pochodzi od staropolskiego słowa "bargiel". Bargiel to dawna nazwa ptaka, który występował na tych terenach i obecnie jeszcze dość często jest spotykany, znany bardziej jako kowalik. Według opowieści przekazywanych przez mieszkańców wsi, miejscowość wzięła swą nazwę od właściciela wioski; niejaki Bargieł rozpoczął na tym terenie wydobywanie rudy żelaza.

PRZYNALEŻNOŚĆ ADMINISTRACYJNA

Tereny, na których założono wioskę od początku państwowości polskiej należały do Małopolski. W XIV-XV wieku były ziemiami powiatu lelowskiego należącego do województwa krakowskiego.

Dekanat lelowski prawie w całości pokrywał się z obszarem powiatu lelowskiego należącego do województwa krakowskiego. Układ ten przetrwał aż do końca I Rzeczpospolitej. Lustracja w 1789 roku wykazała, że Bargły i sąsiednia wieś Wanaty miały razem "26 chałup" o jednym gospodarstwie i 181 osób (w tym było 66 kobiet). Po II rozbiorze Polski w 1793 roku przez 13 lat wieś była w zaborze pruskim aż do roku 1806. W 1807 r. cały region lelowski znalazł się w Księstwie Warszawskim. Wieś Bargły weszła w skład powiatu częstochowskiego w departamencie kaliskim, ze stolicą w Kaliszu. Po kongresie wiedeńskim (1815) ziemie przeszły pod panowanie Cesarstwa Rosyjskiego jako Królestwo Polskie. Po 1866 r. Bargły znalazły się w nowo utworzonym powiecie częstochowskim w ramach guberni piotrkowskiej.

BARGŁY GMINĄ

W wyniku postanowienia władz carskich z dnia 8 kwietnia 1867 r. gmina Poczesna przestała istnieć, rozdzielono ją na dwie gminy - gminę Bargły i gminę Kamienica Polska. Interesująca nas miejscowość Bargły stała się gminą od kwietnia 1867 roku i stan ten utrzymywał się 9 lat - do roku 1876. W skład nowo powstałej gminy Bargły weszły następujące miejscowości: folwark Adamów, Bargły, folwark Borek, Dębowiec, folwark Lepisz, Michałów, folwark Młynek, Poczesna, folwark Karolina, Wanaty, Osiny, młyn Zawada i tartak Zawisna. Nieradę, Łaziec i Wąsosz, które wcześniej wchodziły w skład gminy Poczesna, włączono do gminy Rększowice. W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego pod hasłem: "BARGŁY" napisano: Bargły, wieś powiatu częstochowskiego, parafii Poczesna, na prawo od drogi z Częstochowy do Koziegłów. Posiada urząd gminny. W 1827 r. miała 23 domy i 111 mieszkańców, obecnie ma 32 domy. Gmina Bargły należy do sądu gm. okręgu V w Kamienicy Polskiej. Stacja pocztowa w Częstochowie, odległa od Częstochowy wiorst 12. W gminie znajduje się browar, piec wapienny, młyn wodny z tartakiem, lud. 2216. Z dokumentu z 1866 r., a więc krótko po uwłaszczeniu, dowiadujemy się m.in. o stanie majątkowym mieszkańców miejscowości, poznajemy nazwiska mieszkańców wsi oraz wielkość posiadanych przez nich gospodarstw.

Wykaz właścicieli gruntów wsi Bargły w gminie Poczesna (sierpień 1866 r.)

Imię i nazwisko gospodarza Powierzchnia gruntów
dym mórg prętów
1. Tadeusz Szyja 1 20 156
2. Józef Motyl 1 19 200
3. Szymon Miękina 1 21 008
4. Antoni Skrzypczak 1 21 279
5. Wincenty Chwist 1 - -
6. Jan Kołodziejczyk 1 20 146
7. Mikołaj Czerwik 1 19 167
8. Jan Grochowina 1 17 170
9. Wincenty Chwist 1 17 170
10. Wojciech Czerwik 1 17 052
11. JAn Pidzik 1 19 020
12. Kacper Gruca 1 19 086
13. Kacper Strąg 1 36 024
14. Jan Gruca 1 36 121
15. Antoni Krakowian 1 37 039
16. Piotr Chwist 1 35 169
17. Andrzej Miękina 1 - -
18. Szymczyk - wdowa 1
19. Michał Szymczyk 1 35 030
20. Kacper Czerwik 1 19 087
21. Jan Caban 1 19 120
22. Józef Czerwik 1 22 039
23. Piotr Chlebek 1 8 208
24. Józef Kolton 1 8 208
25. Piotr Caban 1 18 094
26. Jan Szymczyk 1 19 198
27. Antoni Czerwik 1 35 229
28. Szymon Miękina II 1 11 267
29. Feliks Grzyb 1 11 179
30. Jan Knapik 1 11 180
31. Jan Krok 1 11 181
32. Jan Brzozowski 1 11 175
33. Jan Jabłoński 1 11 247
34. Piotr Jabłoński 1 kuźnia

Z zestawienia gminnego (15 września 1868 r.) dowiadujemy się, że w gminie Bargły odnotowano 151 osób "nieposiadających roli": w Poczesnej było 20 bezrolnych włościan, w Osinach - 12, w Wanatach - 6, w Zawadzie - 5, w Zawisnej - 3, w Dębowcu - 4 i w Bargłach - 1 osoba. Wójtem nowo powstałej gminy Bargły został Szymon Miękina, który wcześniej pełnił obowiązki wójta w gminie Poczesna. Na zastępcę wójta w miejsce dotychczasowego Jabna Jabłońskiego, jednogłośnie (126 głosów) wybrano Kacpra Grucę - gospodarza, włościanina ze wsi Bargły. Funkcję pisarza gminy pełnił Ignacy Kozłowski, a funkcję sołtysa - Jan Grochowina. Siedziba władz gminy Bargły znajdowała się w Poczesnej, w nowo wybudowanym na ten cel domu. Mieściła się w nim sala posiedzeń, kancelaria, izba dla przyjmowanych interesantów, dwie izby na areszt oraz dwuizbowe mieszkanie pisarza.

Imienna lista sołtysów i ich roczne wynagrodzenie z czerwca 1867 r.:

1. Franciszek Krok sołtys wsi Poczesna 5 rubli, 40 kopiejek

2. Jan Grochowina sołtys wsi Bargły 3 ruble, 60 kopiejek

3. Andrzej Grzyb sołtys wsi Wanaty 3 ruble, 60 kopiejek

4. Szymon Ujma sołtys wsi Osiny 3 ruble, 60 kopiejek

5. Franciszek Kopacz sołtys wsi Zawada 3 ruble, 60 kopiejek

6. Roman Magnuski sołtys wsi Dębowiec 2 ruble, 70 kopiejek

7. Jan Rak sołtys wsi Zawisna 3 ruble, 60 kopiejek

Roczna pensja wójta gminy w tym czasie wynosiła 180 rubli, tyle samo otrzymywał pisarz gminy. Ławnicy, którymi byli: Wojciech Rakowski, Marcin Sitek, Antoni Krupiński, otrzymywali 19 rubli i 49 kopiejek rocznie. Sołtysi oprócz wynagrodzenia zwolnieni byli od wszelkich podatków i powinności gruntowych. Wójtowi, sekretarzowi i ławnikom oprócz pensji nie przysługiwały inne ulgi. Sołtysem mogła zostać osoba, która ukończyła 25 lat, wyznająca wiarę chrześcijańską, zamieszkała na terenie gminy przynajmniej od trzech lat oraz posiadająca prawo do zajmowania publicznych urzędów. W Bargłach mieściła się również szkoła, w której nauczycielem był Stanisław Szczutkowski. Wójt gminy był wykonawcą zarządzeń państwowych. Sprawował pieczę nad majątkiem gminy, nadzorował pracę sołtysów, którzy przewodzili gromadom. Należy zaznaczyć, że od 1864 roku obowiązywały nowe przepisy dotyczące organizacji władz wiejskich w Królestwie Polskim. Gmina składała się z wiosek, kolonii oraz folwarków i dworów właścicieli ziemskich. Władzę w gminie sprawował samorząd gminny reprezentowany przez zebranie gminne, wójta gminy oraz sołtysów. Sprawy sporne z terenu gminy rozstrzygał Sąd Gminny wraz z ławnikami. Zebranie gminne było organem uchwałodawczym, a władzę wykonawczą sprawował wójt gminy wybierany na zebraniach gminnych. Pomocą wójta byli sołtysi wybierani na zebraniach gromadzkich i zatwierdzani przez naczelnika powiatu. Każda gmina posiadała pisarza, do którego należało prowadzenie ksiąg gminnych i korespondecji. W razie potrzeby gmina mogła mieć inspektora szkół, stróżów, gajowych i poborców podatkowych.

Po dziewięciu latach funkcjonowania 13 lutego 1876 r. samodzielna gmina Bargły z siedzibą w Poczesnej ze względu na oszczędności została zniesiona, a wszystkie miejscowości wchodzące w jej skład znalazły się w granicach sąsiedniej gminy Kamienica Polska. W aktach zespołu: Akta gminy Kamienica Polska w zachowanej księdze protokołów zebrań gminnych z lat 1876-1882 znajduje się zapis: Wypełniając ukaz Naczelnika Powiatu Częstochowskiego z dnia 29.01.1876 r. za numerem 1172, zebranym mieszkańcom gmin: Bargły oraz Kamienica Polska na wspólnym zebraniu gminnym w dniu 1/13.02.1876 r. wójt gminy Bargły i wójt gminy Kamienica Polska przedstawili, że w celu uniknięcia zbędnych kosztów na utrzymanie zarówno członków Sądu Gminnego jak i Zarządu Gminy , ludność gminy Bargły i gminy Kamienica Polska połączą się w jedną gminę, a zebranie zdecyduje, która z tych dwóch gmin będzie siedzibą. Większością głosów (192 osoby za, 142 przeciw) zdecydowano,że sidzibą połączonych gmin będzie Kamienica Polska. Wszystkie miejscowości należące do gminy Bargły włączono do gminy Kamienica Polska. Wójtem połączonych gmin został Franciszek Kuśnierczyk, po nim wójtem był Ludwik Cianciara; następnie Józef Bartnik - mieszkaniec wsi Bargły. Funkcję tę pełnił przez trzy lata. 2 stycznia 1922 r. poprosił o zwolnienie z funkcji. Obowiązki wójta powierzono sołtysowi Poczesnej Romanowi Krokowi.

BARGŁY W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

W czasie I wojny światowej Bargły znalazły się w strefie okupacyjnej wojsk niemieckich. W wyzwolonym państwie polskim Bargły wciąż wchodziły w skład gminy Kamienica Polska. Od sierpnia 1919 roku ziemie te znalazły się w powiecie częstochowskim, w województwie kieleckim i stan taki trwał aż do 1939 roku. 9 marca 1923 roku na mocy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 lutego 1923 r. o podziale gminy Kamienica Polska i utworzeniu gminy Poczesna w powiecie częstochowskim, powstała gmina Poczesna. Inicjatorem rozłączenia gmin był Stanisław Stronk i Antoni Miękina.

Z gminy Kamienica Polska na rzecz gminy Poczesna zostały wyłączone nastęujące wsie: Poczesna, Bargły, Zawisna, Dębowiec, oraz folwarki: Poczesna, Adamów, Borek, Michałów, Młynek, osada leśna Lepisz oraz lasy skarbowe o powierzchni 3332 mórg. Z wymienionych miejscowości utworzono gminę wiejską z siedzibą urzędu gminy we wsi Poczesna. Pozostałe miejscowości gminy Kamienica Polska z folwarkiem, Klepaczka Zawada, Wanaty i Osiny tworzyły gminę wiejską Kamienica Polska. W nowo utworzonej gminie Poczesna wójtem został Wincenty Rycombel, a jego zastępcą Stanisław Stronk - gospodarz ze wsi Bargły. Wyboru wójtów dokonano 13 maja 1923 r., a zatwierdzono przez wojewodę kieleckiego pismem z dnia 26 listopada 1923 r. Sołtysem wsi Bargły (od 2 lutego 1923 r.) był Aleksander Janczyk, a zastępcą Władysław Szymczyk. Następcami Aleksandra Janczyka w Bargłach w okresie międzywojennym byli: Roman Szymczyk - od 1929 r., Franciszek Ścigała - od 1932 r., Józef Grzyb - od 1934 r.

Na pierwszych konferencjach sołtysów, które odbywały się w każdy pierwszy czwartek miesiąca o godzinie 5 po południu, podkreślano: "każdy sołtys jest z mocy swojego urzędu głównym opiekunem szkoły we wsi, winien dbać o opał dla szkoły, aby dzieci nie przestały chodzić na naukę. Dbać by dzieci zapisane do szkoły z początkiem roku szkolnego uczęszczały doń aż do końca roku". Z dokumentów wynika, że Bargły zarówno przed I wojną światową, jak i w latach 20 i 30 XX wieku, miały dobrych gospodarzy. Godnie reprezentowali oni wieś na zewnątrz, dbali bardzo dobrze o interesy mieszkańców. W okresie międzywojennym w Bargłach działało Kółko Rolnicze, którego założycielem i przewodniczącym był Stanisław Stronk. Zaraz po odzyskaniu niepodległości we wsi powstała orkiestra górnicza. Spotkania muzykantów odbywają się u Kacpra Pidzika. Członkowie orkiestry, górnicy tutejszych kopalń, instrumenty muzyczne otrzymali od Huty Bankowej. W orkiestrze grali m.in.: Jan Bartnik, Leon Gruca, Ignacy Krok, Franciszek Mienkina, Stanisław Muchla. Muzykujących górników było około dwudziestu, a funkcję dyrygenta i nauczyciela pełnił czeski kolonista Józef Nowotny. Orkiestra wielokrotnie uczestniczyła w różnego rodzaju uroczystościach kościelnych, państwowych i zakładowych.

W miejscowości były sklepy: jeden prowadzony przez Stowarzyszenie Spożywców "Jedność", którego założycielem był Stanisław Stronk i dwa prywatne. Stronk miał również prywatny autobus do przewozu osób, który kursował na trasie Częstochowa - Sosnowiec. Kierowcą autobusu był Józef Czerwik. Czynnych było 5 kopalń rudy żelaza. Przez wieś biegła obsadzona drzewami droga, prowadząca do Poczesnej. Od 1915 r. funkcjonowała szkoła. Dzieci uczyły się w budynkach prywatnych Józefa Bartnika i Jana Mienkiny. W 1923 r. rozpoczęto budowę nowej murowanej szkoły na działce o powierzchni 11 mórg i 100 prętów. W dniu 29 czerwca 1923 r. uroczyćsie wmurowano kamień węgielny pod szkołę. W roku 1924 nauczycielem we wsi zostaje Stefan Wieczorek. Z wykazu sporządzonego 1 kwietnia 1925 roku przez kierownika szkoły Stefana Wieczorka wynika, że ogółem do szkoły uczęszczało 87 uczniów. Do oddziału I - 40 uczniów, do oddziału II - 47. Do oddziału III dzieci w tym roku nie uczęszczały. Po wybudowaniu nowej szkoły na konferencji sołtysów 21 września 1929 roku postanowiono kupić deski i materiały na budowę szopy na węgiel i opałdo szkoły. Z dokumentu wynika, że "sprawą tą zajmie się sołtys Szymczyk". Poza tym nad szkołą czuwali "członkowie opieki szkolnej", a byli nimi: Aleksander Janczyk, Antoni Gruca, Tomasz Jabłoński, Władysław Szymczyk (dane z 26 czerwca 1924 roku). 29 listopada 1931 roku władze szkolne przenoszą obecnego dyrektora szkoły do Brzyszowa, a nowym kierownikiem szkoły w Bargłach zostaje nauczyciel Marian Charemza. Po nim w czerwcu 1936 roku kierownictwo nad szkołą obejmuje Antoni Janik. Z dokumentów wynika, że wieś była zadbana, schludna i bezpieczna. Każda posesja posiadała "ustęp" bezpiecznie oddalony od studni. Domy były pobielone, psy musiały być wiązane, a od 1 stycznia 1934 rokusporządzono spisy psów. We wsi powstało również "miejsce grzebowisk dla padłych sztuk zwierząt domowych", wyznaczono je na hołdzie Józefa Minkiny. W celu przeciwstawienia się włóczęgostwu wprowadzono księgi meldunkowe, do których wpisywano wszystkich zatrzymujących się w osadzie na noclegi podróżnych. 1 października 1921 roku odbył się pierwszy powszechny spis ludności, gospodarstw rolnych i zwierząt domowych. Według statystyki Bargły wspólnie z osadą Michałów przedstawiały się następująco:

Nieruchomości - 54

Budynki mieszkalne - 54

Gospodarstwa rolne - 62

Mężczyźni - 191

Kobiety - 204, wszyscy mieszkańcy wsi narodowości polskiej.

Konie - 45

Bydło rogate - 144

Owce - 11

Trzoda chlewna - 58

Ze spisu ludności gm. Kamienica Polska z 1921 r., który może posłużyć jako uzupełnienie powyższej statystyki, dowiadujemy się, że w Bargłach było 180 dzieci:

Do 7 lat :

Chłopcy - 46

Dziewczynki - 42

Od 7 - 14 lat :

Chłopcy - 41

Dziewczynki - 51

Z innego spisu ludności, który został przeprowadzony w 1915 roku wynika, że Bargły miały 407 mieszkańców.

Mężczyzn - 195

Kobiet - 212

20,9% mieszkańców wsi Bargły potrafiło pisać. Dla porównania - piśmienni mieszkańcy we wsiach:

Wanaty - 17,4%

Dębowiec - 23,9%

Zawada - 16%

Osiny - 20%

Poczesna - 24%

Kamienica Polska - 42,2%

W połowie roku 1927 odbyły sie wybory na wójta i do Rady Gminy. Wójtem ponownie został Wincenty Rycombel, jego zastępcą Bolesław Olszewski. Członkami Rady Gminy z Bargłów zostali: Jan Jabłoński, Piotr Nowak, Antoni Adamus, Jan Grzyb. Na podstawie art. 16 i 17 ustawy z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego dokonany został w powiecie częstochowskim podział gmin wiejskich na gromady. Gmina Poczesna podzielona została na następujące gromady: Bargły, Dębowiec, Poczesna, Zawodzie, Zawisna. Powyższy stan utrzymywał się do wybuchu II wojny światowej.

OBSZARY RUDONOŚNE WE WSI BARGŁY

Złoża rud żelaza od wieków były naturalnym bogactwem ziemi częstochowskiej. Przez ponad 600 lat mieszkańcy okolicznych wsi wydobywali rudę i poprzez proces wytapiania otrzymywali żelazo. Aż do XIX wieku eksploatację prowadzono metodami bardzo prymitywnymi, nieregularnie, przeważnie sezonowo w ramach gospodarstwa rolnego lub leśnego. Rudę pozyskiwano z płytko zalegających pokładów - zbierano z powierzchni, wyłamywano spod darni. Dopiero w XIX wieku zaczęto wydobywaćwyższą procentowo rudę żelaza z głębszych pokładów. Kopalnie były jeszcze stosunkowo płytkie ( do 20-25 m ) i wyposażone w bardzo proste narzędzia ( drabiny, kołowroty, łopaty ). W końcu XIX wieku pojawiająsię dopiero maszyny i pompy parowe, a po wojnie silniki spalinowe i elektryczne. Górnictwo rud żelaza w rejonie częstochowskim miało bardzo duże znaczenie gospodarcze dla kraju.

Liczne kopalnie rud żelaza czynne w rejonie Częstochowy w pierwszej połowie XIX wieku należały do kilku oddziałów. Kopalnie rudy w Bargłach, jak również kopalnie w Nieradzie, Młynku, Całce należały do oddziału blachowieńskiego. Wybierano przede wszystkim warstwy sferosyderytu sięgając w miejscach mniej zawodnionych po rudy pokładu spągowego. Kopalnie te prowadziły eksploatację na potrzeby fabryk rządowych.

Załoga kopalń z tego okresu to: 1 sztygar, 8 górników, 8 pomocników lub 1 sztygar, 30 górników, 15 pomocników. Kopalnie należące do tego oddziału wydobywały rocznie około 9 tys. ton rudy żelaza. Dostarczano ją do wielkich pieców w Blachowni. Kopalnia BARGŁY w 1834 roku wydobywała 2 tys. ton rudy, w 1838 r. - 2840 ton, w 1840 r. - 1200 ton. Dla porównania kopalnia NIERADA w 1840 r. wydobyła 80 ton rudy. Urobek na powierzchnię transportowano w drewnianych wiadrach nazywanych kiblami (1 kibel przeciętnie ważył 182,5 kg). W latach międzywojennych kopalnie w Bargłach i Młynku należały do przedsiębiorstwa górniczego "Huta Bankowa Spółka Akcyjna" w Dąbrowie Górniczej z siedzibą w Borku. Kopalnie w obydwu miejscowościach posiadały świadectwa przemysłowe wykupione 20 grudnia 1922 roku nr 1613 (Młynek) i 20 grudnia 1922 roku nr 1612 (Bargły). Dane z 10 września 1923 roku mówią o 455 zatrudnionych w kopalniach Młynek i o 896 zatrudnionych w kopalniach Bargły. Każda z kopalń posiadała pompę parową wodociągową i maszynę wyciągową. W Bargłach po wojnie czynne były następujące kopalnie:

Kopalnia "Bargły I" czynna w trzech okresach :

1919 - 1925 , 1927 - 1931 , 1935 - 1949

Kopalnia "Bargły II" tzw. "Majorat" czynna w dwóch okresach:

1921 - 1925 , 1927 - 1930

Kopalnia "Bargły III" czynna od 1922 do 1930 roku

Kopalnia "Bargły IV" czynna w dwóch okresach

1923 - 1931 , 1934 - 1937

Kopalnia "Bargły V" czynna od 1923 do 1929 roku.

Kopalnia "Bargły VI" czynna od 1928 do 1940 roku
Źródło: https://www.genealodzy.czestochowa.pl/.../7795-bargly... Foto: Żródło: Izba Regionalna. Wiejskie Centrum Kultury i Rekreacji w Bargłach.