Wybitni badacze Regionu. JÓZEF PREMIK (1890 – 1963)

 Wybitni badacze Regionu. JÓZEF PREMIK (1890 – 1963)

Badacz ten znany jest w naszym regionie przede wszystkim z popularnego opracowania pt.: „Budowa i dzieje geologiczne okolic Częstochowy”, które ukazało się w pierwszym numerze „Ziemi Częstochowskiej” w roku 1934.
Józef Premik urodził się 110 lat temu, 11 listopada 1890 r., w małym, ale uroczym miasteczku – Sanoku, będącym dawną stolicą ziemi sanockiej o niezwykłej historii sięgającej XII wieku, malowniczo położonym nad stromymi brzegami Sanu, oraz pełnym zabytkowych budowli, jak m.in. zamek królewski Kazimierza Wielkiego a później, w latach 1523 – 1548, siedziba Mikołaja Wolskiego ówczesnego starosty sanockiego. Tutaj znajduje się również wspaniały zespół klasztoru ojców Franciszkanów i wiele innych zabytków. Sanok posiada również piękne okolice i nasz badacz – jako młody chłopiec – biegał zapewne po najbliższych „Orlich Skałach” i zaglądał do tajemniczej „Królewskiej Studni”. Od wczesnej młodości stykał się z ludźmi związanymi z bogactwem fliszu Podkarpacia – ropą naftową i wodami mineralnymi – z geologami i wiertaczami, którzy przede wszystkim zwrócili na siebie uwagę młodego Premika.
Szkołę średnią skończył w mieście rodzinnym, a studia wyższe rozpoczął w Krakowie na Wydziale Filozoficznym (dział geologiczny) Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Wybuch pierwszej wojny światowej pokrzyżował plany edukacyjne Premika w zmusił go do kontynuowania dalszej nauki w Pradze, a potem w Wiedniu. Po studiach rozpoczyna pracę w kraju jako nauczyciel szkoły średniej, ale wkrótce w roku 1917 wcielony zostaje do wojska i następnie skierowany do służby geologicznej w Albanii, gdzie rozpoczyna badania w celu znalezienia złóż ropy naftowej niezbędnej do prowadzenia działań wojennych przez rozpadającą się już dynastię Habsburgów wiekiej C.K.Austrii.
W owym czasie Albania była krajem niemal półdzikim. Premik – młody absolwent geologii – bez jakiejkolwiek pomocy, bez szczegółowych map, przez przeszło rok, w niezwykle ciężkich warunkach terenowych, wykonywał pionierską robotę geologiczną na fliszu albańskim. W rezultacie zebrał mnóstwo okazów paleontologicznych potrzebnych do określenia stratygrafii warst geologicznych oraz charakterystycznych dla badanych rejonów – skał i minerałów, które wykorzystał później do oryginalnej pracy na temat wapni alweolinowych środkowej Albanii.
W roku 1919 za „Studia nad bryozoami sylurskimi Podola” uzyskał stopień doktora filozofii z zakresu geologii. W pracy tej zilustrował jako pierwszy w Polsce 39 gatunków mszywiołów. Również w tym samym roku rozpoczyna pracę w nowopowstałym Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie, który otwarty został 7 maja 1919 r. Od tej daty rozpoczyna się wytężona i żmudna praca geologiczna Premika związana głównie z bliższymi i dalszy-mi okolicami Częstochowy. Opracowuje stratygrafię utworów jury środkowej i górnej całego pasa jurajskiego od Częstochowy po wieluń. W rezultacie od 1922 r. w szeregu sprawozdań Państwowego Instytutu Geologicznego przedstawia szczegółową budowę geologiczną całego powiatu wieluńskiego, okolic Praszki, Działoszyna, Lipia, krzepic, Kłobucka i Częstochowy.
Opracowuje profile geologiczne powyższych rejonów udokumentowane bogatymi seriami okazów paleontologicznych. Jak gdyby na marginesie tych głównych prac ogłasza również „Kilka uwag o dyluwialnym zlodowaceniu Tomoru w południowej Albanii”, gdzie wykorzystuje materiały zebrane sprzed 1919 r. Sporządza i ogłasza również kilka notatek w czasopismach naukowych na temat znalezionych przez siebie po raz pierwszy w jurze polskiej szczątków sagowca w Sulejowie nad Pilicą. Publikujeteż prace dotyczące zagadnień czwartorzędu województwa łódzkiego oraz ciekawą notatkę o pochodzeniu i wieku torfowiska w Konopiskach pod Częstochową.
Jak zaznaczono na początku niniejszego artykułu, w roku 1934 ukazuje się w pierwszym numerze „Ziemi Częstochowskiej” jego popularne opracowanie pt. „Budowa i dzieje geologiczne okolic Częstochowy”, gdzie omawia szczegółowo iły rudonośne, ich pochodzenie i sposób powstawania łącznie z syderytami. Do publikacji tej załączył mapkę geologiczną w skali 1:75 000 oraz kilka profili geologicznych.
Wcześniej, bo w 1933 r., zakończył pracę badawczą w Instytucie Geologicznym i przeniósł się do Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Warszawie, gdzie objął Katedrę Geografii. Praca z młodzieżą była zawsze marzeniem i powołaniem Premika, a i studenci wprost go uwielbiali za niezwykłą bezpośredniość i wysokie poczucie humoru.
Po wojnie, w roku 1951, zostaje dziekanem Wydziału Biologiczno-Geograficznego PWSP, a w kilka lat potem przyznano mu tytuł docenta. Wspólnie z prof. Mochnackim opracował pierwszą po 1945 r. Mapę Geologiczną Polski.
Zmarł w 1963 r. pozostawiając po sobie bogaty dorobek naukowy i szczery żal oraz wdzięczną pamięć współpracowników uczelni pedagogicznej w Warszawie.

Autor: ZBIGNIEW ZADRUSKI
Źródło: Gazeta Częstochowska, 0483 / NR 2 / 2001-01-11