GÓRNICTWO RUD ŻELAZA.

 GÓRNICTWO RUD ŻELAZA.

Złoża rudy żelaza od wieków były naturalnym bogactwem ziemi częstochowskiej. Leżały na obszarze obejmującym przestrzeń 1200 km2. Począwszy od XIV w. tutejsza ruda była pozyskiwana z płytko zalegających pokładów. Na ponad 100-kilometrowym pasie w okolicach Częstochowy duże jej skupiska znajdowały się na powierzchni lub zaraz pod warstwą gleby. Żelazo wytapiano w piecach dymarskich – kuźnicach. W XVI w. zakłady w regionie przodowały w polskim hutnictwie. Do XIX w. kopalnie były jeszcze stosunkowo płytkie – sięgały do 20 –25 m, wyposażenie górników proste – kilofy, młoty, łopaty, drabiny i kołowroty. Dopiero w końcu tegoż wieku pojawiły się maszyny i pompy parowe, a później silniki spalinowe i elektryczne. Przed 1914 r. Częstochowski Okręg Przemysłowy stał się największym rejonem górnictwa rud żelaza na ziemiach polskich. W dwudziestoleciu międzywojennym, poza latami wielkiego kryzysu (1930–1935), wydobycie nadal szybko wzrastało (w 1938 r. w 22 kopalniach wydobywano 85% rud żelaza w Polsce). W czasie okupacji niemieckiej czynnych było 26 kopalń; ruda z okręgu częstochowskiego wywożona była do hut śląskich, do Zagłębia Dąbrowskiego, dostarczano ją też do Huty „Częstochowa”.

W latach 1947–1964 w okręgu częstochowskim wybudowano 23 nowe kopalnie. Szacuje się, że w latach 60. w górnictwie zatrudnionych było nawet 18 tysięcy ludzi, a wydobywana tu ruda stanowiła 82% wydobycia krajowego. Przyczyną decyzji o ograniczeniu nakładów inwestycyjnych dla kopalnictwa rud w latach 1966–1970, a następnie o ich szybkim zamykaniu, były: wysokie koszty produkcyjne, przewidywane straty na produkcji w odniesieniu do obowiązujących cen rudy. 10 grudnia 1968 r., z inicjatywy Włodzimierza Błaszczyka, dyrektora Muzeum w Częstochowie, Ryszarda Niewiarowskiego, dyrektora Zjednoczenia Kopalnictwa Rud Żelaza w Częstochowie, a także pracowników górnictwa i hutnictwa (w tym inżyniera Jerzego Zimnego) doszło do otwarcia Muzeum Górnictwa Rud Żelaza. Zatwierdzone przez Ministerstwo Kultury i Sztuki rozpoczęło działalność w pawilonie w Parku im. S. Staszica jako oddział Muzeum w Częstochowie. Prezentowano tu stałą ekspozycję – „Górnictwo i hutnictwo żelaza na ziemiach polskich”, na której umieszczono m.in. 100 okazów geologicznych, rodzaje rudy oraz rdzeń odwiertu z Kłobucka. W osobnej sali pokazywano maszyny i urządzenia górnicze, systemy obudowy chodników kopalnianych. W ekspozycji starano się stworzyć warunki jak najbardziej zbliżone do naturalnych. W tejże sali pokazano unikalny zabytek z XIX w. – pochodzący z Huty „Blachownia” dźwig drewniany. Pomiędzy parterem a I piętrem budynku umieszczono oryginalną dokumentację zakładu hutniczego w Pankach oraz dawne sztandary organizacji górniczych i hutniczych. W salach na piętrze wyeksponowano materiały ukazujące tradycje górnictwa i hutnictwa na ziemiach polskich na przestrzeni blisko 4 tysięcy lat (plany, mapy, wykresy, modele i zabytkowe przedmioty, m.in. różne rodzaje lampek górniczych, kilofów, świdrów, klinów, wózków, a także drewnianą obudowę szybu, fragment chodnika i kołowrót górniczy z tzw. biedaszybów). Tutaj pokazano również stroje robocze i galowe górników. Zaprezentowane w muzeum ogromne bogactwo wiedzy o zawodzie górnika rud żelaza było owocem 7 lat pracy naukowej i kolekcjonerskiej. Autorami wystawy byli Włodzimierz Błaszczyk i Jerzy Zimny, wspomagani przez konsultantów Tadeusza Jastrzębskiego i Lecha Rumińskiego. W końcu lat 70. jedną z likwidowanych kopalń w okolicach Częstochowy – „Szczekaczkę” w Brzezinach – przeznaczono na kopalnię zabytkową; funkcjonowała w latach 1980–1983, później ją zlikwidowano. Zamknięte w tym okresie Muzeum Górnictwa Rud Żelaza w Parku im. S. Staszica uruchomiono (wraz z częścią podziemną) ponownie w 1989 r. Działało do roku 1996, później zostało zamknięte. Zamurowano wówczas przejście z pawilonu muzealnego do podziemnych korytarzy wydrążonych jeszcze w latach 1974–1976. Dopiero w roku 2005 podjęto działania reaktywujące podziemne wyrobiska chodnikowe. Po trzech latach pracy (w tym osuszania), w 2008 r. udostępniono je zwiedzającym. Wystawa stała Muzeum Częstochowskiego pod nazwą „Muzeum Górnictwa Rud Żelaza” stanowi model najbardziej charakterystycznych dla kopalnictwa podziemnych korytarzy w skali naturalnej. Eksponaty pochodzą z kopalń rud żelaza z regionu częstochowskiego, największa ich ilość z kopalni „Szczekaczka”. Na wystawie przedstawiono wyrobiska chodnikowe w obudowach drewnianej i stalowej, komorę pomp, fragmenty ściany eksploatacyjnej z obudową i wyposażeniem w maszyny i urządzenia. W chodnikach ustawiono oryginalne maszyny i środki transportu. W sali ekspozycyjnej znajdują się m.in. zestawy narzędzi i maszyn służących w przeszłości w pracy górników. Muzeum Górnictwa Rud Żelaza jest unikalnym obiektem na mapie atrakcji turystycznych kraju, stanowi część Szlaku Zabytków i Techniki Województwa Śląskiego. Autor: Juliusz Sętowski Źródło: CO / GDZIE / KIEDY W CZĘSTOCHOWIE, nr 12 / styczeń 2019