Raków, od osady do dzielnicy.

 Raków, od osady do dzielnicy.

Las Raków oraz pustkowie Raków wzmiankowane są w źródłach w XVII w., m.in. w Lustracji woj. krakowskiego z 1631 r. Obszar ten w drugiej połowie XVIII w. był własnością Grzegorza Błeszyńskiego. W nowym podziale administracyjnym, z 1867 r., w skład powiatu częstochowskiego wchodziła gmina Huta Stara B należąca do Ignacego Błeszyńskiego (syna Grzegorza) z attynencyą (przydatkiem) Raków. Część majątku była źle zarządzana, zadłużona, posiadała słabą ziemię. Folwark Raków dostał się w ręce żydowskiego kupca, niejakiego Karola Wiktora Cymbusza, który prawdopodobnie odkupił go od Ignacego Błeszyńskiego. Rozwój osady w XIX w. miał związek z budową w 1846 r. odcinka Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej z Częstochowy do stacji Granica (Maczki).

Od lat 80. XIX w. postępowała sprzedaż działek ziemi w pobliżu linii kolejowej pojedynczym osobom. Uważano, że tereny te zyskają na wartości z chwilą rozbudowy miasta w kierunku południowym. Bliskość kolei oraz obfity węzeł wodny (Warta, Kucelinka) spowodowały, że na posiedzeniu akcjonariuszy Towarzystwa Zakładów Metalowych B. Hantke w Warszawie w 1895 r. zapadła decyzja o budowie huty w Rakowie pod Częstochową. Wraz z hutą powstała kolonia fabryczna o charakterze miasta--ogrodu (na wzgórzu między traktem krakowskim a Wartą) składająca się z domu dyrektora, budynków inżynierskich, budynków majstrowskich oraz budynków dla robotników. Zbudowano także Klub Inżynierski - budynek w stylu francuskiego neobaroku, istniejący (po przeróbkach) do dziś zwanym zwyczajowo (acz niesłusznie) pałacykiem Hantkego.

Raków. Foto. Zbiory prywatne Romana Sitkowskiego

Specyfika życia społeczno-politycznego Rakowa polegała m.in. na tym, żc jego rytm i natężenie wyznaczała w istotnym stopniu sytuacja i atmosfera panująca w środowisku robotniczym. Częstochowę tego okresu należałoby postrzegać jako politycznie dwuelementowy układ: miasto powiatowe -osada fabryczna Raków, z wyraźnym zaznaczeniem, żc stroną dyktującą warunki i wyznaczającą puls przemian społeczno-politycznych był Raków. Po upadku rewolucji 1905-1907 osławiona Republika Rakowska
dogorywała. Jedyną zdobyczą był wzrost świadomości politycznej robotników oraz ruchu oświatowego. Proletariat pierwszy raz wystąpił jako samodzielna siła polityczna, płacąc przy tym ogromny rachunek. Raków zaczął się intensywnie rozbudowywać, przekształcając się w osadę miejską, z ulicami, które wprawdzie nie miały oświetlenia i nie były nawet wybrukowane, ale posiadały swoje nazwy, takie jak np. Wesoła, Towarowa, Kolejowa, Spacerowa, Kościelna, Polna itd.

Raków. Foto. Zbiory prywatne Romana Sitkowskiego

Administracyjnie była to jednak wieś z wybieralnym sołtysem. Kolonia fabryczna, wzniesiona na terenie osady Raków, korzystnie wyróżniała się od otoczenia. Wszystkie domy od 1904 r. posiadały elektryczność, czynnych było kilka sklepów, dwa lokale gastronomiczne, dwa warsztaty szewskie i krawieckie, pomoc medyczną zapewniał zakładowy szpital i ambulatorium, dzieci hutników uczęszczały do ochronki i kilkuklasowej szkoły fabrycznej. Personel medyczny, lekarze i felczerzy, a także nauczyciele byli na zakładowej liście płac.

Raków. Foto. Zbiory prywatne Romana Sitkowskiego

Masowy napływ ludności do rozwijającego się w szybkim tempie Rakowa i związana z nim migracja inteligencji zawodowej, przede wszystkim technicznej, musiała zmienić nie tylko dotychczasową strukturę społeczną, ale wpłynęła także na poszukiwanie nowych form kultury dla środowiska robotniczego. Rozwijała się amatorska twórczość artystyczna, działał klub inżynierski i robotniczy, powstała też biblioteka z czytelnią, założona przez Zrzeszenie Pracowników Huty „Cząstochowa”. W roku 1921 utworzono klub piłkarski Racovia (obecnie Raków Częstochowa). W 1928 r. licząca 7 tys. mieszkańców osada przemysłowa włączona została w granice miasta Częstochowa. Nie zapomniano o życiu duchowym mieszkańców. W latach trzydziestych XX w. wybudowano murowany kościół pw. św. Józefa.
Gwałtowny rozrost dzielnicy nastąpił po II wojnie światowej, co było odpowiedzią na rozbudowę huty: powstały osiedla Raków I (już w 1949), Raków II i Raków III, w skład których oprócz kilkukondygnacyjnych budynków mieszkalnych weszły szkoły i przedszkola.

Raków. Foto. Zbiory prywatne Romana Sitkowskiego

Raków. Foto. Zbiory prywatne Romana Sitkowskiego

Raków. Foto. Zbiory prywatne Romana Sitkowskiego

Wytyczono wówczas socrealistyczną aleję Pokoju, którą od 1958 kursują tramwaje. Do 1971 tramwaj jeździł też ulicą Łukasińskiego. W latach 1968-2000 przy alei Pokoju mieściło się kino Relax z 590 miejscami.

Raków. Foto. Zbiory prywatne Romana Sitkowskiego

W 2000 r. budynek kina przebudowano na supermarket Leader Price (obecnie Tesco). Wzdłuż alei, między rzędami lip, znajduje się ścieżka rowerowa. Niegdyś pełna punktów handlowych i usługowych aleja Pokoju obecnie skupia filie znanych banków, apteki i instytucje pozarządowe.

Opracował: Roman Sitkowski Źródło: Kwartalnik ,,Korzenie” nr 95 , R XXV , 4/2015r Fotografie: Zbiory prywatne Romana Sitkowskiego