DZIEJE DRZEW W ALEJACH

 DZIEJE DRZEW W ALEJACH

Aleja Najświętszej Maryi Panny - wyjątkowy na ziemiach polskich ciąg komunikacyjny, zaprojektowany w 1823 r. przez inżyniera Jana Bernharda - ma swoją bogatą historię. Jej cząstką są dzieje drzew zdobiących Aleję przez ponad 200 lat. Pierwsze informacje o zasadzeniu drzew przy drodze z kościoła św. Zygmunta na Jasną Górę podał Franciszek Sobalski. Historyk ów odnalazł archiwalny materiał mówiący o tym, że: ulica ta [później nazwano ją Panny Maryi, następnie Aleją Najświętszej Maryi Panny] jeszcze jako droga polna już w roku 1818 została częściowo wyprostowana i wysadzona topolami. Mimo, iż drzewami opiekował się wynajęty przez Magistrat Częstochowy dozorca Małolepszy, to świeżo zasadzone topole w lecie wysychały, a w zimie wymarzały lub niszczyła je miejscowa łobuzeria. W roku 1824 namiestnik Królestwa Polskiego, generał Józef Zajączek, który zwiedzał miasto (w związku z prowadzoną regulacją), nakazał plantowanie ulicy i obsadzenie jej drzewami. Nadal przy głównej ulicy systematycznie dosadzano drzewa, sprowadzane ze wsi Walenczów, a w roku 1827 założono nawet szkółkę na miejscu.

W tym czasie obsadzono dwustoma topolami, tzw. „trakt krakowsko-kaliski” ciągnący się od Starej Częstochowy do karczmy Ostatni Grosz (obecnie ul. Krakowska). W sierpniu 1826 r. w dokumencie dotyczącym połączenia Starej i Nowej Częstochowy (plan pomiarowy z projektem uregulowania miasta Częstochowy), znajduje się opis ulicy Panny Maryi: „[była to ulica] z chodnikiem spacerowym, otoczonym barierami i kasztanami w cztery rzędy wysadzonymi, co bardzo przyjemny widok sprawia. Później zrezygnowano z dwóch rzędów drzew – przy chodnikach, po jednej i drugiej stronie środkowego pasa ruchu dla pieszych – deptaka. W końcu lat 20. XIX wieku nadal jednak występowały problemy z utrzymaniem drzewostanu, na przykład w roku 1828 zasadzono czterdzieści osiem kasztanowców oraz kilkadziesiąt akacji, które jednak szybko uschły. Władze miasta dbały nie tylko o zachowanie drzewostanu lecz także o odpoczynek osób, które spacerowały Alejami. Zachowała się informacja, że w sierpniu 1863 r. przy ul. Panny Maryi (w środkowym pasie) pojawiły się ławki z lanego żelaza, pomalowane na kolor perłowy i z drewnianymi siedzeniami oraz oparciami. Ustawiono ich trzydzieści (koszt zakupu wyniósł 360 rubli). Od początku XIX w. do roku 2013 w alejach sadzone były drzewa należące do pięciu gatunków. Dzięki informacjom prasowym udało się uchwycić daty (poczynając od początku XX w.) wymiany drzew w I, II i III Alei, z uwzględnieniem gatunków drzew usuwanych i nasadzanych. W roku 1910 w I Alei zostały wycięte kasztany i w listopadzie tegoż roku, jak podaje „Goniec Częstochowski”: obsadzono nareszcie opustoszałą w ostatnich dniach I Aleję drzewkami sprowadzonymi z Warszawy od firmy C. Ulrich.

Zasadzono wówczas siedemdziesiąt sześć klonów i dwie akacje (koszt zakupu drzewek wyniósł 64 ruble). Przypuszczalnie jeszcze w latach 30. XX w. mogło dojść do wymiany drzew w I Alei. W roku 2006 podjęto decyzję o wycięciu wszystkich drzew w tej części alei z powodu ich złego stanu ogólnego. Po wymianie gleby i zainstalowaniu systemu automatycznego nawadniania posadzono w I Alei czterdzieści lip odmiany węgiersko- -warszawskiej. W marcu 1916 r. w różnych punktach miasta prowadzono akcję sadzenia drzew, kasztanowców, które zostały zakupione przez zarząd miasta lub osoby prywatne. Kasztanowce te dosadzono między innymi w II i III Alei w miejscach, gdzie szpaler drzew był przerzedzony. Jesienią 1929 r. prasę obiegła informacja, że w II Alei zostaną wycięte kasztany, a będą posadzone lipy. Przypuszczalnie wycięcia i nasadzenia dokonano podobnie jak w III Alei, dopiero w połowie lat 30. (w III Alei, według „Gońca Częstochowskiego”, miało to miejsce w marcu 1935 r.). Na fotografii z 1936 r., wykonanej podczas zjazdu Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej i Męskiej, uczestnicy marszu na Jasną Górę idą II Aleją wśród małych, niedawno zasadzonych drzew. Zamiast zapowiadanych lip posadzono wówczas w II Alei klony zwyczajne, srebrzyste i jawory.

W roku 2013 drzewostan w II Alei, według specjalisty dendrologa, był niekompletny, niejednorodny gatunkowo i wiekowo (dosadzano bowiem drzewa na miejsce tych, które uschły). W tymże roku, po wycięciu rosnących tu drzew, posadzono osiemdziesiąt osiem lip – odmiany brabant (srebrzysta). W marcu 1935 r. „Goniec Częstochowski” donosił, że: dokonywane jest: ścinanie starych, zmurszałych drzew – kasztanowców w III Alei. Na ich miejsce posadzone będą lipy. Jednak zamiast lip posadzono topole. Na zachowanych fotografiach z II połowy lat 30. i z czasów okupacji niemieckiej drzewa te są jeszcze bardzo wątłe (w roku 1940 miały w przybliżeniu ok. 2,5 metra). 28 lutego 1998 r. rozpoczęto wycinkę tychże topoli. W zamian posadzono sto siedemdziesiąt cztery lipy w odmianie europejskiej Pallida (jest to tzw. odmiana królewska). Wymiana drzew w latach 1998–2013 związana była z prowadzonymi pracami budowlanymi – rewitalizacją Alei NMP. Od XIX w. miejscem, w którym można było sycić oczy pięknem zielonych drzew, był plac (dzielący Aleje na dwie części od 1957 r. imienia Władysława Biegańskiego). Piękne okazy drzew znajdowały się po stronie kościoła (obecnie św. Jakuba), a także w znacznej liczbie przy Ratuszu (gdzie od początków XX w. funkcjonował ogród). Szereg wspaniałych drzew poszło pod topór między innymi w początkach 1968 r. podczas tworzenia przestrzeni pod pomnik wdzięczności Armii Czerwonej.
Autor: Juliusz Sętowski
Źródło CO / GDZIE / KIEDY W CZĘSTOCHOWIE BEZPŁATNY MIESIĘCZNIK MIASTA CZĘSTOCHOWY nr 3 / kwiecień 2018 http://www.cgk.czestochowa.pl/data/bulletins/cgk_04_2018_net.pdf https://czestochowa.fotopolska.eu/486597,foto.html http://czestochowa.sarp.org.pl/1062/ii-aleja-nmp-strona-polnocna