Józef Lompa (1797 – 1863)

 Józef Lompa (1797 – 1863)

Józef Lompa był wybitnym Górnoślązakiem, wojownikiem o zachowanie polskości Śląska, krzewicielem polskiej oświaty i folklorystą. Był czołową postacią odrodzenia narodowego na Śląsku. (...) Józef Lompa urodził się 29 czerwca 1797 r. w Oleśnie, w rodzinie biednego krawca (a później kupca) Michała Lompy, który słabo mówił po niemiecku. Jego matka, Józefa ze Stróżyków była córką kowala z Dobrodzienia i wychowana została w tradycji polskiej. Od 6 roku życia uczył się w katolickiej szkole elementarnej w Oleśnie. Gdy skończył 18 lat (1815 r.), za namową ojca wstąpił do seminarium nauczycielskiego we Wrocławiu. W tym czasie dyrektorem był Daniel Krϋger, który do wszystkiego co polskie odnosił się niechętnie. Młody Lompa w tym czasie pisał o sobie: „Dyrektor chciał mnie do Niemców przyłączyć, ja zaś nie chciałem się żadną miarą zaprzeć się macierzystej mowy mojej i wolałem być pogardzany” (J. Woźnicka, Józef Lompa, Katowice-Kraków 1962, s. 9). W seminarium skrystalizowała się świadomość etniczna Lompy, szczególnie w odpowiedzi na germanizacyjne zabiegi dyrektora.

Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w 1817 r. zaczął pracować jako wiejski nauczyciel w Cieszynie, Łomnicy i Lublińcu. W 1819 r. przeniósł się do Lubszy koło Lublińca, gdzie przyczynił się do utworzenia szkoły podstawowej. Pracował w niej przez ok. 30 lat dorabiając również jako pisarz gminny i organista. Za działalność narodową, po trzydziestu latach, został zwolniony z pracy przez władze pruskie z zakazem pobierania renty. Żył w nędzy ale nie zaprzestał działalności pisarskiej.

Józef Lompa zaangażowany był w twórczość literacką. Pisał do wydawanego w Bytomiu „Dziennika Górnośląskiego”, „Tygodnika Polskiego”, „Telegrafu Górnośląskiego”, „Gwiazdki Cieszyńskiej”, a także pism wychodzących w Wielkopolsce, Kongresówce i Galicji. W swoich tekstach bronił praw i języka ludności polskiej. Za germanizację Śląska oskarżał feudałów i duchowieństwo. Historyczna rola ludu – jego zdaniem – polegała na wierności polskiemu językowi, obyczajom i kontynuowaniu polskich tradycji kulturalnych. W kręgu zainteresowania publicystycznego Lompy była również bogata tradycja śląska, a także ukazywanie piękna gwary śląskiej, która – jak przekonywał – wyrosła z polskiego pnia językowego.

Lompa jest autorem przede wszystkim dzieł o charakterze historycznym i etnograficznym poświęconych głównie historii Śląska i miast śląskich. Wśród jego twórczości znajdują się takie pozycje jak: Krótkie wyobrażenia historii Śląska, Krótkiej historii piśmiennictwa polskiego w Śląsku, Przysłowia i mowy potoczne ludu polskiego na Śląsku. Pisał o historii rodzinnego Olesna (opublikował w 1849 r. w „telegrafie Górnośląskim”), Opola (Krótki rys historii miasta Opola i księstwa opolskiego opublikowany w „Gwiazdce Cieszyńskiej” w 1855 r.), Gliwic, Głogówka, czy Byczyny.

Chciał zapobiec zniszczeniu wielu dawnych pieśni, dzieł sztuki Górnego Śląska. W publikacjach prasowych występował pod pseudonimem A. Mieczyński. Z jego nazwiskiem łączy się odnowa polskiego życia narodowego i kulturalnego na historycznym Górnym Śląsku. Na jego dziełach uczyły się następne pokolenia Polaków na historycznym Górnym Śląsku.

Józef Lompa zmarł 29 marca 1863 r. w wieku 65 lat. Został pochowany na cmentarzu w Woźnikach. W Lubszy na terenie szkoły, w której pracował, znajduje się Izba poświęcona jego pamięci.
Józef Lompa: „Mieszkańcy kraju tego mieli dzieje rożnej czyli odosobniającej kolei, są też przeto w mowie, obyczajach i charakterze różniącemi się od siebie”

Szląsko należało pierwotnie do Polski; później miało własne książęta. Te zaś po jednemu odrywały się od ciała narodu Polskiego, aż nakoniec stały się zupełnie hołdowniczemi królów Czeskich a następnie, gdy korona Czeska w dóm Austryacki weszła, temuż podległemi. Po wygaśnieniu książąt Szląskich, dom Austryacki panował w temże kraju samowładnie. Od roku 1740 należy Szląsk, wyjąwszy części południowe przy państwie Austryackiem pozostałe i powiat Swiebodziński jako też okolice Krosna do Brandenburgyi wcielone do Państwa Pruskiego. Mieszkańcy kraju tego mieli dzieje rożnej czyli odosobniającej kolei, są też przeto w mowie, obyczajach i charakterze różniącemi się od siebie. Zaczem w Łużacyi językiem niemieckim i wendeńskim mówią, nachodzimy wreszcie Szląska, oprócz kilka dyalektów niemieckich, język czeski, morawski a w Szląsku górnym, język polski, przewagę trzymający. Podług pokolenia dzielą się mieszkańcy na Niemców, Słowianów i żydów. Niemcy stanowią ludność przemagającą, do nich zbliżają się Słowianie, żydzi zaś czynią liczbę daleko mniejszą. Co do różności wyznań religijnych, dzielą się mieszkańcy na chrześcian katolickich (1 1/4 miliona), chrześcian ewangelickich (1 1/2 miliona) i bliska 30, 000 żydów. W górnym Szląsku i w hrabstwie Kladzkiem jest religia katolicka przeważającą, za to – w powiatach: Brzega, Oleśnice, Strzelina, Niemcza i Górowa, mało się katolików znajduje. Do mieszkańców bywają, jako sekty osobnej, Hernhutowie i Huzyci policzeni. Pierwsi są w gminach swych braterskich w Nizkach, Gnadeuberg, Neusalz, Gnadenfrej i Gnadenreld; drudzy: w powiecie Strzelinskim, Opolskim i w hrabstwie Kladzkiem. Zaludnienie jest bardzo nierówne. Zaczem powiaty górzyste: Reichenbach i Waldenburg, przeludnionemi nazywać można, mamy w Łużacyi i w górnym Szląsku powiaty, w porównaniu do ich rozległości, małoludne. W powiecie Reichenbach żyje 7000 ludzi na jednej mili kwadratowej, zaczem w powiecie Rothenburg i Wojerezy tylko 1750 na milę kwadrat, wychodzi. W powiecie Głupczyekim, Niskim, Brzeskim, Wrocławskim, Lignickim i Głogowskim, jest ludność średnia, Misko do 5000 na mili kwadratowej.

Józef Lompa, Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej, wydano w 1847 r. w Głogówku nakładem Henryka Handla. Źródło: https://polskiedziedzictwoslaska.pl/2017/08/21/jozef-lompa-1797-1863-tworca-inteligencji-polskiej-wskrzesil-jezyk-i-kulture-polska/