HISTORIA PRZYTUŁKU PRZY KAPLICY ŚW. BARBARY.

 HISTORIA PRZYTUŁKU PRZY KAPLICY ŚW. BARBARY.

Członek Towarzystwa Genealogicznego Ziemi Częstochowskiej, doktorant w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie – Amadeusz Szklarz-Habrowski zaprezentował na wrześniowym spotkaniu TGZC historię przytułku przy kaplicy św. Barbary w Starej Częstochowie. Wystąpienie nawiązywało do artykułu opublikowanego w „Kwartalniku Historii Kultury Materialnej”. Przytułek znajdował się poza ścisłą zabudową Starej Częstochowy w kierunku przedmieścia Kule – przy trakcie w stronę Działoszyna oraz Radomska. To rejon dzisiejszej ul. Nadrzecznej.

Kościół umieszczony został na planie miasta sporządzonym przez Jana Bernharda na początku lat dwudziestych XIX wieku w czasie prac nad scaleniem Nowej i Starej Częstochowy. Obiekt ten nazwany został w regestrze pomiarowym kościółkiem św. Ignacego, o czym informował redakcję „Korzeni” Bartosz Mikołajczyk, dostarczając kopię mapy z 1824 r.A. Szklarz-Habrowski nazwę tę uważa za błędną, umieszczoną w regestrze z jakichś nieznanych przyczyn. Co ciekawe – w 2015 r. w czasie prac archeologicznych prowadzonych przez Iwonę Młodkowską- -Przepiórowską pod nawierzchnią ul. Nadrzecznej odkryto dodatkowy obiekt, którego fundamenty sąsiadowały z jamami grobowymi (na osi północ – południe)świadczącymi o obecności dawnego cmentarza. Zdaniem Szklarza-Habrowskiego relikty tej budowli są elementem dawnej kaplicy szpitalnej św. Barbary ufundowanej jeszcze w XVI wieku. Przytułek niekoniecznie musiał znajdować się w bezpośrednim sąsiedztwie kaplicy. Budynki stanowiły zapewne część fundacji szpitalnej, ich położenie topograficzne nie zostało jednak precyzyjnie określone. Wizytacje biskupie wspominały o istnieniu domu szpitalnego w pobliżu mostu na Warcie. Brak dokładnych planów miasta z okresu XVI i XVII w. stwarzał szerokie pole interpretacji dla historyków. A. Szklarz-Habrowski analizując mapę wykonaną przez geometrę Feliksa Chądzyńskiego z 1819 r. dostrzegł zaznaczoną na niej rzeczkę w pobliżu zabudowań szpitalnych. Rzeczka ta wypływająca z rejonu jasnogórskiego wzgórza (istnieje przypuszczenie, że ów nieistniejący dziś ciek odprowadzał nieczystości z klasztoru) płynęła przez rynek Nowej Częstochowy (Rynek Wieluński), opływała od północy Starą Częstochowę i wpadała do meandrującej Warty, u jej ujścia tworząc rozlewiska.

Na rzece tej musiał znajdować się most, bowiem przebiegał tamtędy główny trakt ze Starej Częstochowy w kierunku północnym. Wtestamentach mieszczan częstochowskich (Jakuba Wrońskiego i Gertrudy Przypkowskiej) z początku XIX w. rzeczka nosiła nazwę Szeroka, zaś pobliski teren określany był mianem Starych Mostów. Za kościołem, cmentarzem i ogrodami znajdowała się także dawna droga prowadząca w stronę Wyczerp, Jaskrowa i Mstowa. Na planach z drugiej połowy XIX w. droga nosiła nazwę ulicy Koszarowej (dzisiejsza ul. Jaskrowska). Było to wówczas bodaj jedyne połączenie z przedmieściem Zawodzie, a właściwie ze znajdującymi się tam polami i łąkami mieszczan częstochowskich. Kolejnego argumentu dotyczącego topografii dostarczyła Szklarzowi-Habrowskiemu analiza mapki geometry Marcina Germana z 1748 r. oraz sztychu J. A. Gorczyna z 1655 r. Na sztychu przedstawiono jednonawową świątynię z dwuspadowym dachem i sygnaturką. Tak właśnie mogła wyglądać kaplica szpitalna św. Barbary. Dom szpitalny był zbudowany z drewna. Najprawdopodobniej spłonął w czasie działań wojennych 1809 r.; ostatnia pensjonariuszką była Marianna Nowakowska, wdowa po służebnym i żebraku, która zmarła w 1811 r. – zapewne w jakimś innym locum należącym do fundacjiszpitalnej. W 1814 r. fundusz przeszedł na własność miasta (był zarządzany przez burmistrza), utrzymywało się z niego ośmiu ubogich. W okresie rządów pruskich (1795 – 1809) przyszpitalny kościół przekazany został ewangelikom, przykościelny cmentarz służył im dla pochowków. Gmina ewangelicka próbowała w 1826 r. urządzić w nim zbór. Kościół był wówczas opustoszały. Co ciekawe w piśmie do Komisji Województwa Kaliskiego wspomniano, że kościołowi temu mylnie nadano imię św. Wawrzyńca. To drugi zagadkowy patron świątyni. ArtykułA. Szklarza-Habrowskiego zasługuje na uwagę, wnosi istotne ustalenia dotyczące topografii miasta, podważa tezy kilku uznanych badaczy, którzy lokalizowali kościółek bądź przy (dzisiejszej) ul. Mirowskiej, bądź przy ul. Krakowskiej w pobliżu Stradomki. Nie po raz pierwszy okazało się, że wiele zagadnień można wyjaśnić odwołując się do kwestii własnościowych, a zatem do genealogii częstochowskich rodzin. A. Szklarz-Habrowski, Topografia szpitala – przytułku przy kaplicy/kościele św. Barbary w Starej Częstochowie, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”nr 1/2018, s. 59 - 73.
Źródło: Kwartalnik ,,Korzenie” nr106 , R.: XXVIII 3/2018