I wojna światowa i okres międzywojenny. Poraj. Opracował p. Konrad Maszczyk

 I wojna światowa i okres międzywojenny. Poraj. Opracował p. Konrad Maszczyk

Posterunek kolejowy w Poraju na "wiedence"

W sierpniu 1914 roku Niemcy zajęli zachodnią część Poraja. Na torach kolejowych ustanowiono granicę między Niemcami i Rosją. Wschodnią część Poraja mieszkańcy nazwali „Abisynią”. Przez tę granicę odbywał się nielegalny handel, czyli szmugiel. Sebastian Dobosz mieszkał w trzecim domu od przejazdu. Pojechał za ową granicę wozem zaprzężonym w parę koni. Zakupił w Choroniu pełny wóz zboża i ruszył w drogę powrotną. Na granicy (na przejeździe kolejowym) stali celnicy rosyjscy. Aby nie zostać zatrzymanym, pan Sebastian ruszył galopem przez przejazd, a celnicy niemieccy szeroko otwarli mu bramę. Zaś celnicy rosyjscy strzelali do zaprzęgu i postrzelili prawego konia. Ten koń zdołał jeszcze dogalopować do posesji S. Dobosza i tam padł. Różnica w cenie zboża po obu stronach granicy była tak duża, że mimo straty konia S. Dobosz wyszedł na swoje. Po zakończeniu I wojny światowej nastąpił rozwój Poraja. Powstały nowe zakłady pracy, pobudowano sporo domów. Do największych powstałych w tym czasie można zaliczyć dom Mikołaja i Ignacego Rosikoń (ojciec i syn). Był to okazały drewniany dom z facjatkami położony na rogu dzisiejszej Armii Krajowej i Górniczej. W budynku mieszkały też inne rodziny, np. od północy Żyd Zołme, który miał sklep rzeźniczy. Obok znajdował się inny równie okazały dom Bereszki. Nieco dalej, już przy 3 Maja (w tym miejscu znajduje się obecnie Zajazd „U Renaty”) był drewniany piętrowy dom Kimli. Nieco mniejsze choć może starsze były domy Piotra Korombla i Bejma, gdzie także był sklep rzeźniczy. Na tej samej ulicy stały dom i restauracja pana Piotrowskiego, dom Aleksandra Wołyńca, urzędnika kasy chorych oraz dom Kulawika, gdzie swój sklep spożywczy miał Niemiec Knecht.

Nieopodal, na dzisiejszej Armii Krajowej znajdował się dom Mosińskiego, buchaltera w Fabryce Naczyń Emaliowanych. Dalej, w kierunku Myszkowa, wybudowana przez mieszkańców Krakowa stała (i stoi nadal) willa „Poranek”, odkupiona przez Mieczysława Kuklę. Murowane były domy Bronisława Fazana, Jana Fazana – nauczyciela (w tym domu był sklep spożywczy) i Kasprzyka, a także dwupiętrowy dom pani Brymorowej, akuszerki oraz dom policjanta Gurbały – wszystkie na ulicy Piłsudskiego. Na dzisiejszej ulicy Okulickiego stał piętrowy dom Klepackiego, a przy przejeździe kolejowym dom i masarnia Bolesława Gacka. Natomiast na ulicy Wesołej, w budynku dzisiejszej poczty, mieszkał Niemiec Wagner. Drugim domem na tej ulicy był dom profesora Gadomskiego. Ówczesna Cicha (obecnie Górnicza) zamieszkana był nielicznie. Prawie w lesie znajdowała się willa Wolnego, urzędnika kolei (spędził pięć lat w Auschwitz). Był tu też dom felczera Grzybowskiego. Mieszkał tu także, jako lokator Knabe, nauczyciel. Na dzisiejszej Jasnej funkcjonował sierociniec, w tym miejscu obecnie znajduje się Dom Pomocy Społecznej prowadzony przez Caritas. Przez Poraj biegł wówczas jedna główna droga z nawierzchnią utwardzoną kamieniem wapiennym (obecna droga wojewódzka). Reszta ulic była piaszczysta. Wśród gospodarstw rolnych wymienić należy własności Ignacego Rosikonia, Pawła Mosińskiego, Majora (okolice ronda, Okrężnej) i Kostarczyka. Za przejazdem kolejowym znajdowały się gospodarstwa Wacława Korombla, Tomasza Chwastka i Cichonia.

Pismo informujące o przeniesieniu fabryki z Częstochowy do Poraja

25 lat fabryki Edwarda Kindermana (1936 r.) Właściciel wraz ze swoim dwuletnim synem (również Edwardem) w otoczeniu pracowników

Tak więc rolników nie było zbyt wielu, a większość mieszkańców Poraja pracowała w fabrykach, kopalniach i na kolei – także w Częstochowie, Myszkowie i Zawierciu. Osada Poraj należała z początku do parafii Przybynów. W 1915 roku została przyporządkowana zarówno parafii, jak i gminie Choroń. Dopiero w 1927 roku siedzibą gminy stał się Poraj. Urząd Gminy znajdował się wówczas w prywatnym domu na ulicy 3 Maja. Porajski kościół zbudowano w latach 1936-1938. W kolejnych dwóch latach, kiedy odprawiano już nabożeństwa w tym kościele, wierni należeli jeszcze do parafii Choroń. Ksiądz Augustyn Kańtoch był proboszczem w obu kościołach. Niezwykle lubiany, bardzo zasłużony był to człowiek. A organistą był kuzyn proboszcza, Tadeusz Kańtoch. Obaj bardzo się przyczynili do „umuzykalnienia” parafian. Założyli chór, nauczyli parafian czytania nut, solfeżu i belcanta. Na każdej sumie w kościele odbywał się prawdziwy koncert. Msze święte odprawiane były po łacinie. Na ulicy Wesołej znajdowała się ochronka (czyli przedszkole). W godzinach popołudniowych schodziła się tam młodzież, która uczyła się robótek ręcznych, a przy tym dużo i chętnie śpiewała.

Sala widowiskowa Gminnego Ośrodka Kultury w Poraju, dawne kino "Bajka", po 1918 roku budynek był częścią remizy strażackiej. Budowę rozpoczęto przed I wojną światową z przeznaczeniem na synagogę. Przed remontem.

W budynku należącym do Ochotniczej Straży Pożarnej (dziś Kino „Bajka”) wystawiane były sztuki teatralne (np. „Łobzowianie” Władysława Anczyca), corocznie grano Jasełka. Reżyserem tych widowisk był mieszkający w Poraju Aleksander Wołyniec, a kierownikiem zespołu muzycznego był nauczyciel Jan Fazan. Kilka lat przed wybuchem II wojny światowej w okolicach Ostrowa i na polach Przybyłowskich odkryto rudę żelaza. Rozpoczęły się prace badawcze niezbędne przed eksploatacją tych rud. Wydobycie rud żelaza rozpoczęli Niemcy, już w czasie okupacji. Na ulicy Zielonej zbudowano rampę kolejową, od której pociągnięto tor do kopalni w Ostrowie. Wydobywano głównie rudę gniazdową, która nie wymagała sprażania, przewożono ją następnie na rampę w Poraju, a stąd wagonami do huty. Po wyczerpaniu zasobów rudy gniazdowej przystąpiono do eksploatacji rudy pokładowej, którą przed wysłaniem do huty należało sprażyć. Rudy było tak dużo, że porajskie prażaki przestały się wyrabiać i trzeba było zbudować nowe – na Sabinowie. Tuż po wojnie zbudowano nową kopalnię i nazwano ją „Żarki 4”. Po likwidacji kopalń na dawnej rampie powstało złomowisko.
Opracował p. Konrad Maszczyk Źródło: "ZESZYTY MYSZKOWSKIE" str 157- 159, NR 3, R. 2016
Źrodło http://czestochowa.wyborcza.pl/czestochowa/51,48725,19843161.html?i=5
Foto dworzec Myszków okres 1 wojny. Żródło http://fotopolska.eu/foto/339/339892.jpg Źrodło https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/87480/ Źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Poraj_(7).JPG