PAPIERNIA WE WSI POCZESNA.

 PAPIERNIA WE WSI POCZESNA.

Jacek Nejman dokumentuje historię przemysłu papierniczego w naszym regionie. Zabiega o wmurowanie tablicy upamiętniającej istnienie papierni w Kopcu k. Białej, próbuje także zlokalizować miejsce na terenie wsi Poczesna, w którym działała papiernia zbudowana najprawdopodobniej przez starostę olsztyńskiego Joachima Ocieskiego. Otrzymaliśmy od pana Jacka kopię artykułu Włodzimierza Budki „Papiernia w Poczesnej" opublikowanego w 1961 r. w książce „Z zagadnień teorii i praktyki bibliotekarskiej". Dzielimy się z czytelnikami najważniejszymi ustaleniami autora artykułu. Pierwsza wzmianka o istnieniu papierni pochodzi z 1602 r., a więc na cztery lata przed powstaniem parafii Poczesna. W tymże roku starosta Joachim Ocieski informował gród krakowski, że papiernia w Poczesnej (papiriiicium) i kuźnica żelaza w Zawadzie (minera ferraria dieto Zawada) są nieczynne i spustoszałe (desolata et deserta). Być może tak było w istocie, mogło też chodzić o uchylenie się od podatku, co sugeruje W. Budka. Dochodów z papierni nie wykazywał także następca na urzędzie starosty olsztyńskiego - Mikołaj Wolski, marszałek wielki koronny. Po jego śmierci (w 1630 r.) starostwo dostało się na krótko w ręce podskarbiego koronnego Hermolausa Ligę-zy. To u niego zjawili się w 1631 r. dwaj rewizorowie: cześnik wiski Wojciech Kownacki i pisarz kancelarii królewskiej Jan Michałowicz. Rewizorzy wykazali we wsi Poczesna dwie kuźnice, papiernię i tartak. Wcześniejszy rejestr poborowy, z 1629 r., wymienia jedną kuźnicę o 3 kołach i 6 robotnikach (do kuźnika należała kwarta roli). Nie ma natomiast wzmianki o papierni. Wydaje się, że zarówno Jan Ocieski, jak i Mikołaj Wolski urządzenia do produkcji papieru starali się ukryć. Albo też nie byli w stanie znaleźć chętnego do płacenia podatku. Obowiązek taki miał majster papiernik bądź dzierżawca młyna papiernego. Oto opis rewizorów: „na stawie poczeszyńskim i na tej grobli, na której i kuźnica zbudowana jest, lecz pobutwiała i niedobra, sień i izba w ziemie wpadła, koryto do robienia papieru zgniło. Mało co czyni pożytku, więcej wydatku na nią na tydzień bywa ani z niej dochodu i te musi zaczynać o jednym kole".

Mapa okolic Częstochowy z zaznaczeniem lokalizacji zakładów papierniczych Opracowali mgr inż. Jacek Nejman i prof. A. Sawicki

W latach 1650-1654 starostwo olsztyńskie znajdowało się w rękach Jana Aleksandra Daniłowicza i jego żony Barbary z Szczekarzowic Tarłownej, natomiast dzierżawcą klucza pocześnickiego był Mikołaj Daniłowicz. Małżonkowie Daniłowiczowie w roku 1650 wnieśli w grodzie krakowskim skargę, poprzez swego ekonoma, Aleksandra Driandera, przeciwko gubernatorowi klucza pocześnickiego Jaroszowi Golańskiemu, który źle wypełniał kontrakt: nadmiernie obciążał poddanych, nie płacił za robotę, przez co połowa z nich odeszła i zbiegła. Nie pozasiewał pól i ogrodów, dwóch chmielników, zaniedbał budynki dworskie i folwarczne, wycinał lasy, palił na węgle mokre sagi, nie poprawiał grobli na stawach, co spowodowało spustoszenie w kuźnicach i papierni, a tym samym stała się szkoda i uszczerbek prowentów. Relację tę poświadczyli opatrzny Mathiasz Mazurek z Reksowic (Rększowic), szlachetny Florian Jasieński i Jakub Dymitrowski.

Rewizje starostwa z lat 1765, 1774 i 1775, a więc z okresu, gdy znajdowało się ono w rękach Lubomirskich (Jerzego Sebastiana i Franciszka Ferdynanda), oraz Teodora Potockiego nie wymieniają już papierni. Potwierdzone jest istnienie młyna nad stawem, przez który przepływała Warta. Młyn powstał najpewniej na miejscu dawnej kuźnicy i koryta papiernego. Posesorem Poczesnej u schyłku XVIII w. był Józef Wysocki.

Znaki wodne z herbem Jastrzębiec, którym pieczętowali się Ociescy z Ocieszy-na, pojawiają się w latach 1557-1588 oraz 1611-1683. Być może niektóre partie papieru pochodziły z Poczesnej.

Dziękując Jackowi Nejmanowi za wskazanie ciekawego wątku w historii Poczesnej, zachęcamy go gorąco do podjęcia wysiłku opracowania historii fabryki tektury „Klepaczka".

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Dzieje papiernictwa w regionie częstochowskim

Wytwarzanie papieru na ziemiach polskich zapoczątkowano w 1491 (1493?) roku w Prądniku Czerwonym pod Krakowem. Do regionu częstochowskiego ta technologia dotarła nieco później.
1583 (1595?) pierwsza ręczna czerpalnia papieru w miejscowości Poczesna nad rzeką Wartą przy gościńcu z Żarek do Częstochowy -> 1650 młyn papierniczy opustoszały;
1794 młyn papierniczy (czerpalnia papieru) w Kopcu koło Białej nad rzeką Trzopką (Czarną Okszą) -> 1855 likwidacja;
1818 czerpalnia papieru w Żelisławicach -> 1830 likwidacja;
1820 czerpalnia papieru w Wiercicy nad rzeką Wiercicą -> 1858 likwidacja;
1823 czerpalnia papieru w Mrzygłodzie nad rzeką Wartą -> ? likwidacja;
1823 czerpalnia papieru w Białej Błotnej nad rzeką Białką -> 1835 likwidacja;
1823 czerpalnia papieru w Zalesicach nad Wiercicą -> 1839 likwidacja;
1834 czerpalnia papieru w Łojkach nad rzeką Stradomką -> 1870 likwidacja;
1840 tekturowania w Masłońskim -> ?? -> EKO TEK sp. z o.o.;
1853 papiernia w Wierbce nad Pilicą -> 193? likwidacja.
1867 papiernia w Częstochowie (Ginsberga i Kohna) nad kanałem Kohna -> ? Fabryka papieru i młyny L. i L. Kohnów, H. i J. Markusfeldów -> 200? likwidacja;
1870 fabryka tektury "Klepaczka" I. Klebera w Kamienicy Polskiej -> 199? likwidacja.
1882 fabryka celulozy w Kaletach -> (NATRONAG) -> 189? rozbudowa o fabrykę papieru; -> 199? likwidacja;
1883 Fabryka Tektury Drzewnej we wsi Rzeki koło Kłomnic (założyciel Motel Horowitz) -> 1918 (własność Blumelfeld&Szmulke) -> 1939 (przejęcie przez okupanta) -> 1945 (upaństwowienie fabryki) -> 196? fabryka narzędzi rolniczych -> 1990 likwidacja;
1894 Fabryka Papieru i Celulozy w Myszkowie nad rzeką Wartą;
190? czerpalnia papieru w Dąbrowicy k. Szczekocin założona przez Franciszka Jeziorańskiego -> ? likwidacja;
1924 papiernia w Boruszowicach;
? ścieralnia drewna, Gidle
Fabryka Tektury i Kartonów "Hasfeld" w Poraju;
Fabryka Tektury i Preszpanu w Żarkach Źródło: Kwartalnik ,,Korzenie” nr73 , R XX , 2/2010r http://ids.czest.pl/~mtpir/?Dzieje_przemys%B3u_i_rzemios%B3a_regionu:Dzieje_przemys%B3u:Dzieje_papiernictwa