SZKOŁY W GMINIE KAMIENICA POLSKA W LATACH 1912-1917.

 SZKOŁY W GMINIE KAMIENICA POLSKA W LATACH 1912-1917.

72-stronicowa książka przychodów i rozchodów 2-klasowej szkoły w Kamienicy Polskiej zawiera szczegółowe dane dotyczące budżetu (sygn. Gm. KP 53). W 1912 r. pensja starszego nauczyciela wynosiła 60 rubli, tyle samo otrzymywał stróż, ogrzewanie pochłaniało sumę 160 rubli, wydatki kancelaryjne 12 rubli, taką samą kwotę przeznaczano na książki dla biednych oraz na nagrody. Ogółem wymieniono sumę 1162 rubli 82 kopiejek. Z zapisu wynika, że na pensję nauczyciela składała się suma otrzymywana od zarządu (360 rubli rocznie) oraz owe 60 rubli od uczniów czyli stowarzyszonych. Nauczyciele opłacali także składkę emerytalną (w 1913 r. 14 rubli 40 kop. - zapewne od dwóch nauczycieli). W książce znajdują się podpisy J. Fazana, J. Swierczyńskiego i L. Karłowskiego - zapewne nauczycieli, ponadto wójta Cianciary i pisarza gminy Rycombla. O wiele więcej interesującego materiału do dziejów oświaty dostarcza poszyt zawierający akta o szkołach gminnych z lat 1915-1917 (sygn. Gm. KP 118). Otwierają go podania ubiegających się o posadę nauczycieli z 1915 r. Oto krótki fragment z podania Franciszka Krzyczmonika z Osin do gminnych władz szkolnych:
„chociaż nie posiadam świadectw nauczycielskich, w sprawie nauczania jestem kompetentnym, gdyż ukończywszy 4 klasy miejskiego częstochowskiej gimnazjum, w prywatny sposób obznajomilem się z pracą nauczyciela " Niegramatyczny zwrot „częstochowskiej gimnazjum" został podkreślony (przez wójta?) na czerwono, a obok umieszczono znak zapytania i wykrzyknik.. Owo niefortunne sformułowanie nie przeszkodziło jednak autorowi podania w otrzymaniu posady nauczyciela 1-klasowej szkoły w Osinach.

Klasa szkolna ok 1916r.W górnym rzędzie czwarta od lewej Marysia Ficenesówna .W pierwszym rzędzie trzeci od lewej jej ojciec Bronisław Ficenes.Z albumu p.Zofii Walenta.

Dzięki dokumentowi sporządzonemu na polecenie niemieckiego cywilnego zarządu powiatu częstochowskiego poznajemy „Listę wykładających w szkołach gminnych gminy Kamienica Polska". Przytaczamy poniżej najistotniejsze fragmenty owego dokumentu.
„2-klasowa szkoła w Kamienicy Polskiej - niższa klasa: nauczyciel Michał Aniszczenko, prawosławny, ur. 14 września 1866 r. w Opatowcu, pow. pińczowski, skończył seminarium nauczycielskie w Jędrzejowie, posadę objął od 1913 r„ żonaty, czworo dzieci, babka. Pensja 360 rubli plus 38 rubli 52 kop. na opał. Jan Wiśniewski, ur. 14 marca 1888 w Maciejowicach w pow. garwolińskim, ukończył 7-klasową szkołę handlową w Lublinie, zatrudniony od września 1915 r. z pensją 30 rubli miesięcznie.

Uczniowie szkoły w Kamienicy Polskiej z nauczycielem p. Ryszardem Czekalskim (z prawej) i nauczycielem p.Wojciechem Bieleckim. 1910r.Foto do rozpoznania.Udostępnił p.Andrzej Kuśnierczyk.

1-klasowa szkoła w Kamienicy Polskiej - Romanowie, nauczycielka Józefa Całus ur. w Jaskrowie (gmina Wancerzów), ukończyła gimnazjum M. Słowikowskiej w Częstochowie i kursy pedagogiczne, od 1 lutego 1915 r. pracowała jako nauczycielka prywatna, od 1 VIII 1915 r. zatrudniona w szkole w Romanowie z pensją 2'5 rubli miesięcznie.

Zdjęcie szkolne z 1922 r. - uczniowie Szkoły Powszechnej w Poczesnej. Rząd najwyższy od lewej: Zofia Musiał - Krzyczmonik, Henryk Jański, Marian Hampel, Edward Hampel, St. Sadowski, St. Krakowian, St. Kuziorowicz, Wł. Skurłat, Eugienisz Chrapoński, Sz. Szmidla, Marian Kita, Franciszek Morga. Rząd drugi od góry: Zofia Czyż - Michalczyk, Sabina Szmidla - Roter, Leokadia Kuziorowicz, ... Krakowian, Zofia Głowacka, Józefa Krakowian - Tronina, Janina Sadowska, Wanda Olszewska - Żakowicz, Lucyna Czerwik - Wróbel, Józefa Brzozowska - Pilarska, Jerzy Zębik, ... Zębik, Stanisław Szmidla, klęczy Mieczysława Markowska - Szmidla. Siedzą: Janina Kuziorowicz - Kupczyk, Janina Górniak - Walczakowska, Zofia Chrapońska - Górniak i nauczycielka Elżbieta Kozłówna, Bonigda Jabłońska - Borecka, Helena Olszewska - Kawecka, Irena Caban - Smoleń, Barbara Sadowska - Figzał, Walentyna Mastalerz - Hutkiewicz, Wladysława Kuziorowicz - Dobosz.

1-klasowa szkoła w Poczesnej (w oryginale: w Pocześnie, zgodnie ze zwyczajową wymową - przyp. red.), nauczycielka Zofia Pęczalska, ur. 12 października w Rudzie Malenieckiej, ukończyła gimnazjum w Piotrkowie, od 1911 r. w tej szkole z pensją roczną 360 rubli i 142-rublowym dodatkiem na opał. 1-klasowa szkoła w Poczesnej nr 2 (Całka), nauczycielka Maria Polaczkówna ur. 21 stycznia 1899 r. w Kamienicy Polskiej, ukończyła gimnazjum M. Słowikowskiej w Częstochowie, pracuje od 1 czeiwca 1910 r. z pensją 20 rubli miesięcznie.
1-klasowa szkoła w Wanatach, nauczycielka Maria Żarkówna, ur. 21 marca 1895 r. w Dąbiu pow. konecki, ukończyła 4 klasy z promocją u p. Komar w Częstochowie i 3-letnie kursy handlowe p. Raczkowskiej w Warszawie, pracuje od 1 października z pensją 25 rubli. 1 -klasowa szkoła w Barglach, nauczyciel Franciszek Langier, ur. 16 sierpnia 1883 r.w Rzekach pow. noworadomski (dziś radomszczański - przyp. red.), ukończył 4 klasy Łagowskiego w Warszawie i kursy technikum świecińskiego, żonaty, dwoje dzieci, rok praktyki w Wilkowiecku, od 1 października 1915 r., 25 rubli, mieszkanie, opał.
1-klasowa szkoła w Osinach, nauczyciel Franciszek Krzyczmonik, 29 lat, ur. w Osinach, ukończył 4 klasy gimnazjum w Częstochowie, od 21 lipca 1915 r., 25 rubli, opał, mieszkanie.
1-klasowa szkoła w Zawisnej (w oryginale: w Zwiśnie), nauczyciel Antoni Kołton, 20 lat, ur. w Wanatach, 5 klas gimnazjum w Częstochowie, od 17 listopada 1915 r., 25 rubli miesięcznie, opał, mieszkanie. Wójt Ludwik Cianciara odpowiadając na pismo landrata w sprawie funkcjonujących na terenie gminy szkół informował, że koszty utrzymania szkół ponosi gmina. Żydzi przyjmowani są bez ograniczeń, nie ma na terenie szkól żydowskich i chederu, funkcjonuje natomiast oddzielna szkoła Towarzystwa Zakładów Metalowych B. Hantke. Niestety, nie znamy ani lokalizacji tej ostatniej szkoły, ani szczegółów jej działalności. Najwięcej miejsca w korespondencji między inspektorem szkolnym a wójtem gminy zajmująsprawy wyposażenia poszczególnych szkół (wielokrotnie powraca kwestia wybudowania wychodków dla nauczycieli i uczniów), uposażenie nauczycieli, itp. Władze okupacyjne najwidoczniej zmusiły do ustąpienia członków Zarządu Szkolnego Gminy Kamienica Polska w osobach: przewodniczący ks. Jan Knorr (proboszcz poczeszyński), ks. Zygmunt Sędzimir (proboszcz parafii Kamienica Polska), Bronisław Bielobradek, Stanisław Stronk, Józef Miękina, Władysław Rycombel. Zarząd rozwiązano w marcu 1916 r.. Sytuacja szkół i nauczycieli komplikowała się z powodu panującej w czasie wojny drożyzny i narastającej biedy. Mieszkańcy Bargłów, Wanat, Zawisnej i Osin oświadczyli wójtowi, poprzez sołtysów, że w roku szkolnym 1916/17 rezygnują z utrzymywania szkół. \ Dramatycznie brzmi podanie nauczyciela z Bargłów Franciszka Langiera z prośbą o podwyżkę z 6 grudnia 1915 roku: „ Czasy są ciężkie, drożyzna niebywała, dwadzieścia rubli, które otrzymuję wystarczają zaledwie na kartofle. A przecież trzeba soli i barszczu, trzeba butów i ubrania. Drzewo, które Szanowna Komisja przeznaczyła dla mnie jest świeże i mokre palić się nie chce. A przecież pracować trzeba mimo chłodu i głodu, bo obowiązek narodowy woła. Ipracy tej z każdym dniem przybywa... "

W zakończeniu pisma odnajdujemy ciekawą wzmiankę o różnicy między strefami okupacyjnymi Niemiec i Austro-Węgier:

„A jeśli znaczniejsza podwyżka nie będzie możliwą, to proszę uprzejmie o przeniesienie mnie do Dębowca, gdzie bliżej terenów zajętych przez Austriaków jest tańsze utrzymanie ".

Z jakimi problemami musiał uporać się zarząd przestawia wykaz kosztów dla szkoły Poczesna II z 1915 roku

Wszystkie wymienione na terenie gminy szkoły nie posiadały własnych budynków, izby lekcyjne wynajmowano u gospodarzy. Trudno było zapewnić elementarne warunki higieny. Inspektor szkolny zaniepokojony stanem klozetów szkolnych wydał polecenie, aby na 40 chłopców przypadało jedno siedzenie (na tzw. dłuższą potrzebę) i jedno siedzenie na 25 dziewcząt. Wójt tłumaczył, że z powodu zapowiadającej się biedy i niemożności płacenia podatku jakiekolwiek remonty są niemożliwe.

Zestawienie wydatków zakładanych przez gminę Kamienica Polska w przypadku przejęcia tej szkoły pod opiekę gminy, co w rzeczywistości nie nastąpiło. Z sytuacją tą wiązali też nadzieje nauczyciele. Obrazuje to podanie o pracę nauczycielki M. Polaczek:

Prezentujemy dochowany w dokumentacji wykaz zarządów dla poszczególnych szkół, głównie z powodu nazwisk sołtysów i mieszkańców wsi. W zarządzie każdej ze szkół znajdował się wójt Ludwik Cianciara.

Bargły

Sołtys Józef Kołodziejczyk, nauczyciel Franciszek Langier, duchowny ks. Jan Knorr, gospodarze: Tomasz Jabłoński, Józef Bartnik, Sobestian Miękina, Władysław Szymczyk, Antoni Gruca, Stanisław Stronk.

Wanaty

Sołtys Józef Miękina, nauczycielka Maria Żurek, duchowny ks. Jan Knorr, gospodarze; Ignacy Kołton, Antoni Miękina, Jan Ciżyński, Antoni Jabłoński (syn Jana), Antoni Rogacz, Sobestian Janik.

Osiny

Sołtys Jan Kowacki, nauczyciel Franciszek Krzyczmonik, duchowny ks. Jan Knorr, gospodarze: Piotr Porada, Władysław Jadowski, Antoni Wróbel (młodszy), Jan Krzyczmonik, Franciszek Czerny, Ignacy Filipczak.

Zawisna

Sołtys Sebastian Prudzicz, nauczyciel Antoni Kołton, duchowny ks. Jan Knorr, gospodarze: Marcin Kazimier-czak, Józef Ciuk, Antoni Banasiak, Jan Szwedziński, Jan Kukuła, Mateusz Miękina.

Zdjęcie grupowe uczniów Szkoły Podstawowej w Kamienicy Polskiej wraz z nauczycielką ( p.Lucyną Organówną??) .1918r. Foto do rozpoznania . Udostępniła p. Alicja Gorzkowska

Kamienica Polska - Romanów

Sołtys Antoni Klar, nauczycielka Józefa Całusówna, duchowny ks. Zygmunt Sędzimir, gospodarze: Władysław Sitek, Leon Litarski, Jan Żak, Walerian Cianciara, Bronisław Ficenes, Franciszek Sitek.

Kamienia Polska,

szkoła 2 - klasowa

Sołtys Antoni Klar, nauczyciel Jan Wiśniewski, duchowny ks. Zygmunt Sędzimir, gospodarze: Napoleon Goldsztajn, Antoni Fazan, Józef Karłowski, Józef Walenta, Władysław Polaczek, Aleksander Szmida.

Poczesna

Sołtys Sebastian Jabłoński, nauczycielka Zofia Pęczalska, ks. Jan Knorr, gospodarze: Jan Krok, Grzegorz, Ma-gnuski, Karol Mieszkowski, Paweł Krakowian, Antoni Kuziorowicz, Antoni Miękina.

Poczesna - Całka

Sołtys Sebastian Jabłoński, nauczycielka Maria Polaczkówna, ks. Jan Knorr, gospodarze: Stnisław Wnuk, Jacek Brzozowski, Tomasz Wawrzeńczak, Roman Krok, Jacek Markowki, Antoni Borecki.
Archiwalne dokumenty gminy niewiele mogą powiedzieć o nastrojach ludności, o stosunku do niemieckich władz (i do władzy gminnej), o sposobach nauczania w 1 - klasowych szkołach, o ilości uczniów.

Pismo proboszcz parafii Poczesna Jana Knorra do Wójta Gminy Kamienica Polska.

Księża Konorr i Sędzimir pobierali za naukę religii 60 rubli (od jednej szkoły). Drewno na opał zapewniały szkołom lasy rządowe, Niemiecki Zarząd Lasami Rosyjskimi obiecał wójtowi drewno dla 8 szkół pismem z 4 XI 1915 r. Wydać je miał leśniczy Hahn z Korwinowa. Wójt Cianciara zawiadomił władze cywilne, iż za drzewo trzeba było zapłacić 96 marek, gdyż żołnierze nie pozwolili wywieźć z lasu w Wypalankach przydziału, zabronił tego leśniczy. Władze niemieckie zobowiązały się wypłacić nauczycielom pensję w takiej wysokości, w jakiej czynił to rząd rosyjski. Dotyczyło to także deputatu na ogrzewanie. W skali gminy 12 i pół sążnia miary rosyjskiej rocznie. Inspektor szkolny zobowiązał wójta gminy do wypłacania nauczycielowi Aniszczence zaległej pensji za opał od 1 stycznia do 1 października 1915 r. Pisał do wójta: „...zapewne przez nikogo we wsi wspierany nie bywa, ponieważ jest Rosjaninem ". Zaległe pieniądze zostały wypłacone przez gminę.*
Na koniec, pobieżnego z konieczności, przeglądu akt szkolnych z lat 1912 - 1917 należy dodać, że w szkole w Osinach od maja do lipca 1915 przebywała nauczycielka Maria Hemplówna, ur. 1 maja 1893 r. w Puchowiczach w guberni mińskiej. Ukończyła - jak pisała w podaniu do urzędu gminy - seminarium nauczycielskie żeńskie w Krakowie. Autor: Andrzej Kuśnierczyk Źródło: Kwartalnik ,,Korzenie” nr29 , R IX , 2/1999r Źródło: http://www.korwinow.com/index/Drugi-okres-nauczania-1906---1917/d/33/p/355Fotografie Źródło: Zbiory Muzeum Regionalnego w Kamienicy Polskiej oraz archiwum Kwartalnika ,,Korzenie”