ZARYS DZIEJÓW MIEJSCOWOŚCI WŁASNA.

Miejscowość Własna zalicza się do najstarszych w gminie Starcza. Możliwe, że początki osadnictwa na terenie omawianej wsi sięgają XV wieku. W 1439 roku została odnotowana działalność kuźnicy Jurga (Jurgowskiej), będącej własnością rodziny Koziegłowskich. Pod koniec XV wieku (1497 r.) pracował w niej kuźnik Andrzej Brusiek (Brusyek). Położenia tej kuźnicy źródła dokładnie nie określają, lecz najprawdopodobniej znajdowała się ona w tym miejscu, gdzie w następnym wieku funkcjonowała kuźnica Własna. Tak więc osada na pewno istniała już w II połowie XVI wieku. Wtedy to jedno ze źródeł poinformowało o założeniu kuźnicy Własna przez Andrzeja Swanka w 1563 roku. Dokument ten podał, że: „Andreas Czwaniek, który założył wytwórnię żelaza nad rzeką Camienica w miejscu nazwanym „Wlosna”, otrzymał różne przywileje i prawo szukania metalu”.

Kuźnica ta została odnotowana też w „Lustracji województwa krakowskiego 1564 r.” Lustratorzy m.in. zapisali taką informację: „Ukazał kuźnik przywilej na kuźnicę w lesie nazwanym Włoszna na rzece Kamienicza, nadto posiadał trzy stawy obok rzeki, że na jednem będą 2 piece dymarskie, a na drugim młot, a trzeci staw na wierzchu dla zatrzymania wody…” Kuźnica Własna, zwana również od swego założyciela kuźnicą Swankowską bądź Szwankowską, była jednym z większych zakładów hutniczych w starostwie olsztyńskim. Drugim po kuźnicy Osiny. Od początku posiadała 2 piece dymarskie, a w 1581 roku miała 6 kół napędowych i zatrudniała 22 robotników. Kuźnica Swankowska należała do parafii Koziegłowy i według wizytacji z lat 1598 i 1618 dawała daninę na rzecz miejscowego proboszcza w wysokości jednego wozu żelaza rocznie. Już w 1582 roku przeszła w ręce szlacheckie. Najpierw mieli ją Mikołaj Małuski i jego małżonka Jadwiga Masłowicka, uzyskawszy w 1582 roku od króla Stefana Batorego prawo dożywocia do tej kuźnicy. Później znalazła się w użytkowaniu Jana Ocieskiego, którą otrzymał od brata Joachima. Ostatnim właścicielem tej „fabryki” żelaza był Mikołaj Wolski, od 1613 roku starosta olsztyński. Jeszcze przed śmiercią (1630r.) Wolski zlikwidował kuźnicę Własną (również Zawadę i Nieradę), ze względu na powycinane lasy i brak drewna do palenia w piecach dymarskich.

Młyn. Własna

Po upadku kuźnicy Własna w 1630 roku, na gruntach należących do niej lokowano wioski i założono młyn wodny. Zaś pozostałe włości włączono do dworu w Poczesnej, tworząc z nich później folwark Klepaczka. Po raz pierwszy Własna jako wioska została wzmiankowana w 1619 roku wśród miejscowości należących do parafii Koziegłowy. Nazwa osady pochodzi od lasu Wlostna (mylnie odczytanego i różnie zapisanego przez wydawców tekstu źródłowego jako Wlostwa, Wostwa, Mostwa, Mostna i Mostua), wymienionego w dokumencie króla Kazimierza Wielkiego z 1341 roku. Dawniej Własną źródła określały też Kuźnicą Własną, Kuźnicą Swankowską, Włoszną i Włosną. W czasach I Rzeczypospolitej osada znajdowała się w granicach klucza Poczesna starostwa olsztyńskiego (powiat lelowski, województwo krakowskie). Pod względem administracji kościelnej Własna najpierw należała do parafii Koziegłowy, później (od listopada 1785 r.) Poczesna, a od 1911 roku do parafii Starcza. W 1631 roku Własna posiadała młyn i karczmę, a zamieszkiwało ją 13 gospodarzy.

Przed 1660 rokiem w wiosce żyło też 13 poddanych (4 kmieci i 9 zagrodników), natomiast w roku przeprowadzania lustracji, czyli w wymienionym było tylko 7 chłopów (2 kmieci i 5 zagrodników). Kmiecie pracowali na pańskim polu 3 dni sprzężajne w tygodniu, a zagrodnicy 2 dni piesze. W dobie Sejmu Wielkiego (1788 – 1792) znajdowały się we Własnej: młyn (właściciele – rodzina Szyjów), karczma i stary browar. W 1787 roku osada liczyła 102 mieszkańców, w tym 4 Żydów. Dwa lata później (według Taryf i tabel podymnego) w 19 domach (karczma żydowska, młyn, 15 chałup o 1 gospodarzu, 1 dom o 2 gospodarzach oraz 1 bez gruntu i ogrodzenia) mieszkało 81 osób (41 mężczyzn, 40 kobiet). W tej liczbie 3 ludzi to wyznawcy judaizmu. Inne źródło (Spis ludności parafiami z lat 1790 – 1792) podaje, że w wiosce stało 18 zabudowań, w tym 1 dom strażnika konnego komory częstochowskiej i 1 zagroda żydowska. W budynkach owych żyło 97 ludzi (52 mężczyzn, 45 kobiet), w tym 9 starozakonnych. W 1791 roku wieś miała 18 domów i 98 mieszkańców (52 płci męskiej, 46 płci żeńskiej), w tym 3 szlachciców i 11 wyznawców religii mojżeszowej. Żydzi należeli do kahału w Janowie. W 1827 roku we Własnej żyło 237 osób w 21 budynkach mieszkalnych, a w 1893 roku w 38 zabudowaniach (z młynem i karczmą) było 283 mieszkańców, z tego w młynie zamieszkiwało 13. Mieszkańcy Własnej, Starczy i Łyśca pod koniec XIX wieku czynili starania o przynależność do istniejącej od 1870 roku parafii Kamienica Polska, ze względu na bliższą odległość do tamtejszego kościoła niż do Poczesnej.

Rodzina p.Jankowskich (Własna).Koniec lat 30-tych.W środku dziewczynka w stroju ludowym p.Halina Klar .Foto z albumu Haliny Klar.

W aktach dekanatu częstochowskiego zachowała się prośba chłopów Własnej z 1884 roku, którą podpisało 20 osób. W 1933 roku obszar wioski wynosił 269 hektarów, w tym 138 ha ziemi ornej. W 49 domach, jakie wówczas we wsi stały, żyło 378 ludzi (178 mężczyzn, 200 kobiet). W tym okresie w miejscowości funkcjonowały: młyn wodny i ochronka. Ochronka, czyli przedszkole została założona w roku szkolnym 1922/1923. Młyn wodny, stojący przy końcu wsi nad Kamieniczką, początkowo należał do rodziny Szyjów (XVIII i XIX w.), później zarządzali nim Morawcowie, następnie Nowaki, a w końcu Imiełowscy. Stary drewniany młyn spłonął w 1935 roku. Nowy murowany obiekt wybudowano jeszcze przed II wojną światową. Jedyny na omawianym terenie młyn gospodarczy zaprzestał pracować w 1991 roku i w dalszych latach jego zabudowania popadły w ruinę. 2 września 1939 roku Własna została zajęta przez wojska niemieckie. Większość chłopów opuściła swoje domostwa, uciekając przed nieprzyjacielem w kierunku Janowa i Żarek. Tylko nieliczni pozostali w swoich zagrodach. Z ucieczki wrócili do swoich chałup zaraz po przejściu frontu, choć nie wszyscy. Nie powrócił, mający 25 lat Kazimierz Cuglewski, który 3 września we wsi Nierada został rozstrzelany w egzekucji dziesięciu zatrzymanych. Powodem rozstrzelania sześciu mężczyzn z Nierady, trzech z Hutek i jednego z Własnej był fakt znalezienia pistoletu u mieszkańca Nierady. W odwecie za to Niemcy zatrzymali dziesięciu napotkanych mężczyzn i rozstrzelali ich na początku wsi (od strony Michałowa).

Choinka w domu. Osoby NN. Okres okupacji. Foto do rozpoznania. Udostępniła p. Jadwiga Herman.

Z ucieczki do swego domu we Własnej nie powrócił również siedmioletni chłopiec, Tadeusz Nowak. 3 września w Zrębicach został rozstrzelany w masowej egzekucji powracających do swoich wiosek mieszkańców m.in. Nierady, Hutek i Starczy. Wszyscy rozstrzelani, w tym kobiety i dzieci byli potraktowani jako dywersanci. Podczas okupacji hitlerowskiej wielu młodych ludzi, z reguły tych, którzy byli jeszcze stanu wolnego zostało wywiezionych w głąb Rzeszy do przymusowych prac. Kilkanaście osób aresztowano i przesłuchiwano w więzieniu w Częstochowie. Znane aresztowanie grupy mężczyzn w okolicy Kamienicy Polskiej miało miejsce w listopadzie 1939 roku. Wśród zatrzymanych byli m.in. bracia Strąkowie (Jan i Wiktor) z Rudnika Wielkiego oraz Antoni Wachowicz z Własnej. Mężczyzn aresztowano pod zarzutem wysadzenia mostu na Kamieniczce w Romanowie. Zatrzymanych najpierw torturowano, a 16 grudnia 1940 roku kilku z nich , w tym braci Strąków rozstrzelano w Jaskrowie. Wachowicza od śmierci ponoć uratowała znajomość języka niemieckiego i przekonujące wytłumaczenie oprawcom, że nie pochodzi z Kamienicy Polskiej. Kilka osób z Własnej zabrano do obozów koncentracyjnych, m.in. do Auschwitz. Do niemieckich obozów zagłady trafili: Bogdan Cichecki, Jan Górniak, Antonina Hajndrych, Piotr Huras, Stanisław Huras i Leon Sirek. 27 grudnia 1940 roku w obozie Ohlsdorf w Hamburgu został spalony w krematorium w wieku 24 lat Edward Szkop. Z rąk żandarmów w Siedlcu Dużym zginął Bolesław Matyja, ukrywający się tam po ucieczce z przymusowych robót w Niemczech. Schwytano go w domu siostry Eleonory Rupik i zaraz rozstrzelano, a siostrę wywieziono do obozu.

Dwaj panowie. Własna lub Kamienica Polska. Lata 30-te. Foto do rozpoznania. Z albumu p. Herman

Mimo nieustannie czyhającego niebezpieczeństwa, przez wszystkie lata okupacji we Własnej zorganizowane było tajne nauczanie. W domu Jana i Franciszki Będkowskich uczyło się co roku pod kierunkiem nauczycielki Marii Marszałkówny, dochodzącej z Kamienicy Polskiej, kilkanaścioro dzieci z Własnej i Rudnika Wielkiego. Własna do 1952 roku należała do gminy Rększowice z siedzibą w Hutkach. W latach 1952 – 1954 znalazła się w gminie Kamienica Polska, zaś w latach 1955 – 1972 wchodziła w skład gromady Starcza. Kolejna reforma administracyjna w 1973 roku wcieliła Własną wraz z sąsiadującymi z nią wioskami ponownie do gminy Kamienica Polska. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 grudnia 1991 roku utworzono Gminę Starcza, a miejscowość Własna stała się jednym z pięciu jej sołectw. W czasach PRL-u do 1959 roku wioskę zelektryfikowano, wybudowano przez wieś drogę bitą, a w 1980 roku położono na tej drodze pierwszą nawierzchnię asfaltową. W latach 90. XX wieku do wsi doprowadzono gazociąg (1993r.), wodociąg (1994r.) oraz sieć telekomunikacyjną (1996r.) . (...) Autor: p. Wiesław Roman Szymczyk
Żródło: ,,Historia i współczesność Gminy Starcza”, str. 24-28, wyd.2019r

Foto: ,,Historia i współczesność Gminy Starcza” oraz Arch. Kamienica Polska i okolice.