OBRAZ GMINY KAMIENICA POLSKA W KWARTALNIKU HISTORYCZNYM „KORZENIE”

 OBRAZ GMINY KAMIENICA POLSKA W KWARTALNIKU HISTORYCZNYM „KORZENIE”

OBRAZ GMINY KAMIENICA POLSKA W KWARTALNIKU HISTORYCZNYM „KORZENIE”
Majewski Łukasz, Bekus Ewelina
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
im. Jana Długosza w Częstochowie „Korzenie”, to czasopismo stworzone przez Towarzystwo Przyjaciół Kamienicy Polskiej 36. Pierwszy numer ukazał się we wrześniu 1990 roku jako kwartalnik. Gazeta porusza najważniejsze tematy dla społeczności lokalnej, zarówno te aktualne jak i związane z historią gminy. „Korzenie” poruszają tematykę, która w mniej lub bardziej zmienionej formie pojawia się w kolejnych numerach. Najbardziej obszerne wątki dotyczą historii Kamienicy Polskiej - od średniowiecza, po czasy bardziej współczesne. Poruszane są dzieje osadnictwa, przemysłu tkackiego, górnictwa, jak i również dzieje poszczególnych instytucji, takich jak: kościół parafialny, ochotnicza straż pożarna, szkoła parafialna, liceum, czy Muzeum Regionalne. Już w początkowych numerach pojawiały się podania i legendy związane z regionem, które nie są zbyt dobrze znane, bądź zostały już zapomniane, co jeszcze bardziej podkreśla rolę i wagę „Korzeni” w zachowaniu spuścizny Kamienicy Polskiej i okolic.

Podania te redagowane były przez Eugenię Kuśnierczyk w rubryce o nazwie „Baśnie znad Warty”. Wśród tytułów legend można znaleźć między innymi tj.: Królewskie polowanie Władysława Jagiełły, Karczma na winnym Wzgórzu, Perłowa bransoletka, czy Kościuszkowie 1 . Niezwykle cennym działem kwartalnika są „Listy”, które pomagają odnaleźć ludziom porozrzucanym po całym świecie swoją rodzinę, której korzenie sięgają terenów gminy.Od początku celem redaktorów było wzbogacenie eksponatów Izby Regionalnej, poświęconej historii gminy, dlatego już od pierwszego numeru na łamach czasopisma proszono mieszkańców o udostępnianie pamiątek tj. stare druki, pisma, fotografie, monety, mapy, czy sprzęty tkackie. Uroczystego otwarcia Gminnej Izby Pamięci Narodowej dokonał 9 listopada 1990 r. wójt. Jej nowym miejscem lokacji było Liceum Ogólnokształcące w Kamienicy Polskiej 2 . Obecnie została przeniesiona do Muzeum Regionalnego 3. Pierwsza wzmianka na temat Kamienicy Polskiej pojawiła się w dziele Jana Długosza Liber Beneficiorum z lat 1470-1480. Wedle zawartego tam zapisu, Kuźnica, zwana Kamienicą należała do ziem potomków Krystyna z Koziegłów herbu Lis 4 . Od czasów średniowiecza na terenie Kamienicy Polskiej eksploatowane były pokłady rudy żelaza. Działalność kuźniczą na terenie wsi prowadzili Błeszyńscy, jednak ustała ona po 1631 roku.

Po kuźnicy pozostały olbrzymie zwały szlaki, która zawierała całkiem spore ilości żelaza. Ich wydobycie wznowiono w XIX wieku. W 1836 roku powstała rządowa kopalnia rudy żelaza, zatrudniająca sztygara, 30 górników i 15 pomocników 5 . Była jedną z kopalń zachodniego okręgu górniczego i podlegała oddziałowi w Blachowni. Intensywne wydobycie trwało przez całe XIX stulecie 6 . W latach 70-tych XIX w. uruchomiono kopalnię, której właścicielem był przedsiębiorca żydowskiego pochodzenia – Napoleon Ziss z Praszki. Dała ona zatrudnienie górnikom z różnych rejonów Królestwa Polskiego. W tym czasie powstała również fabryczka tektury i preszpanu, kora została uruchomiona przez Szwajcara Andreasa Heinricha Kleberga, przybyłego z Soczewki pod Warszawą. Zakład znajdował się na miejscu dawnego folwarku „Klepaczka” (byłej kuźnicy żelaza nad Wartą). Produkcja w fabryce trwała nieprzerwanie do 1989 r 7. W 1818 roku Kamienice zakupili osadnicy z okręgu Hradec Kralove. Od lat 20- tych XIX wieku wieś zaczęła wzrastać w siłę jako ośrodek produkcji tkackiej. Takiemu rozwojowi sprzyjała możliwość zbytu wyrobów włókienniczych dla całej okolicy, brak konkurencji w pobliżu, dostawy dla wojska, a także handel z Rosją 8. W latach 30-tych cech tkaczy liczył już ponad 160 majstrów.

Odgrywał on we wsi ogromną rolę: finansował szkołę, szpital w Wieluniu, wzniósł kaplicę św. Floriana, ufundował figurę tegoż świętego, a także opłacał dzwonnika przy kaplicy. Wykazał się również hojnością wobec kościoła w Poczesnej fundując latarnie, lampy i mary. Wyroby tkackie z Kamienicy sprzedawane były w sklepie w Kaliszu, a także prezentowano je na wystawie w Warszawie w 1838 r. Pod koniec lat 40-tych w wyniku rozwoju produkcji przemysłowej, coraz więcej czeladników i tkaczy z Kamienicy decydowało się na przeniesienie do łódzkiego okręgu przemysłowego oraz do mniejszych ośrodków tj. Pabianice, Tomaszów Mazowiecki, Żyrardów, Częstochowa, czy Zawiercie 9 . Około 1855 r. na terenie wsi Ksawery Canciara założył prywatną fabryczkę płócien, produkującą również zapał na wsypy pierzynowe. Przejął ją później jego syn – Jan Cianciara, poseł na Sejm Ustawodawczy 1919 r. We wsi swoją działalność prowadzili również żydowscy przedsiębiorcy: Kreuzbergowie, Ginsbergowie, czy Merynowie. Po II wojnie światowej powołano do życia spółdzielnię Tkaczy i Dziewiarzy, która upadła dopiero po 1989 roku 10.

Na początku XX wieku w Kamienicy Polskiej powołano do życia Towarzystwo Oszczędnościowo-Pożyczkowe „Oszczędność”. Zebranie założycielskie miało miejsce 23.10.1910 r. w sali Chrześcijańskiego Związku Tkacz i liczyło 60 uczestników. Wówczas wybrano również zarząd. Udziały członkowskie, a także pozyskane oszczędności umożliwiały bieżące kredytowanie ludności. Pożyczki miały charakter krótkoterminowy i mieściły się w kwotach od 12 do 150 rubli. Oprocentowanie było zmienne. Dla handlu i rzemiosła wynosiło 10%, a dla rolnictwa 7%. Oprocentowanie oszczędności przy wkładach krótkoterminowych wynosiło 4,5%, a przy długoterminowych 5%. W okresie II wojny światowej działalność kasy została zawieszona. Reaktywowano ją dopiero w 1946 roku. W roku 1961 nazwę Gminnej Kasy Spółdzielczej zmieniono na obecnie funkcjonującą tj. Bank Spółdzielczy w Kamienicy Polskiej 11. W XIX wieku wieś posiadała swoją własną szkołę elementarną. W okresie 1837- 1865 mieściła się w dużym, drewnianym domu w środku wsi, gdzie dziś stoi murowany budynek 12. W roku szkolnym 1856/1857 do szkoły zostało zapisanych 67 uczniów, w tym 35 uczennic. Uczono czytania, pisania, religii, arytmetyki po polsku, rosyjsku, niemiecku i czesku 13. Podczas II wojny światowej tereny Kamienicy Polskiej znalazły się pod okupacją Rzeszy. Szkoła została otwarta dopiero w połowie października. Zabroniono nauczania historii Polski i geografii.

Zlikwidowano bibliotekę, a polskie książki zostały spalone na placu szkolnym. 11 kwietnia 1940 kierownik szkoły – Ryszard Czekalski został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau. We wrześniu 1940 roku została otworzona jedynie szkoła niemiecka dla dzieci miejscowych volksdeutschów. Rozpoczęto więc tajne nauczanie 14. W 1945 roku dzięki wysiłkowi społeczeństwa powstało we wsi samodzielne gimnazjum (Prywatne Gimnazjum Ogólnokształcące Komitetu Rodzinnego w Kamienicy Polskiej). Naukę rozpoczęło wówczas ok. 250 uczniów. Dzieci uczyły się w nie najlepszych warunkach, kadra nie miała pełnych kwalifikacji, brakowało funduszy. W efekcie w latach 60-tych szkoła musiała zostać upaństwowiona 15. W latach 20-tych XX wieku na terenie wsi funkcjonowała ochronka. Mieściła się w domu krytym słomą, który nie zachował się do dziś. Ochronka składała się z jednej izby, w której znajdowało się jedynie kilka stolików i krzeseł. Do skromnego wyposażenie należało: kilka drewnianych klocków zrobionych przez ojców dzieci uczęszczających do ochronki, szmaciane lalki i słabej jakości papier. Niewielkie okna przystrojone były firaneczkami z bibułki.16. W „Korzeniach” znajdują się również informacje o XIX wiecznym budownictwie. Niestety do obecnych czasów nie zachowały się żadne zabytki sprzed tego okresu. Wiadomo jednak, że pod koniec XVIII wieku w Kamienicy mieścił się młyn i karczma. Budynki mieszkalne kryto słomą. Sytuowano je przeważnie bokiem do drogi. Budowane je z charakterystycznymi podcieniami od strony południowej. W nich to pod ścianami stawiano długie ławki. Biegnąca w poprzek domu sień dzieliła go na dwie części. Mieszkanie składało się z jednej wielkiej izby z niewielkimi oknami, w której znajdowały się krosna oraz z małej izdebki pełniącej funkcję sypialni.

Często izby mieszkalne wznoszono pod jednym dachem z oborą dla bydła lub stodołą. Na drewnianych krokwiach stanowiących szkielet dachu wypalano lub ryto napisy informujące kto jest właścicielem domu 17. W latach sześćdziesiątych XIX wieku we wsi wybudowano kościół parafialny pod wezwaniem Michała Archanioła. Administratorem nowej parafii został dotychczasowy wikariusz przy kościele parafialnym w Częstochowie ks. Aleksander Dakowski. Poświęcenie kościoła odbyło się 28 stycznia 1870 roku. W tymże roku dokonano pierwszych wpisów do księgi metrykalnej.18. W 1884 r. biskup Aleksander Bereśniewicz dokonał konsekracji świątyni 19. Proboszczowie parafii bardzo mocno angażowali się w życie społeczności. Jednym z najbardziej zasłużonych w rozwój wsi kapłanów był ks. Zygmunt Sędzimir. Przyczynił się on do założenia Ochotniczej Straży Ogniowej (Straż Ogniowa otrzymała własny plac od Bronisława Ficenesa. Na terenie tym zbudowano szopę strażacką, w której umieszczono sprzęt zakupiony ze składek społecznych 20. Z jego inicjatywy powstała również w 1910 roku spółdzielnia tkaczy pod nazwą „Tkacz”, która pod jego kierownictwem niezwykle dobrze prosperowała. Należał do miejscowego dozoru szkolnego oraz Zarządu Polskiej Macierzy Szkolnej. Od 1917 r. pełnił funkcję prezesa Związku Kółek Rolniczych w powiecie częstochowskim oraz członka zarządu Powiatowego Rady Opiekuńczej. Za kadencji księdza Sędzimira w kościele został założony sufit kasetonowy. Zakupiono również bardzo cenne stacje Męki Pańskiej, czy powołano do życia Stowarzyszanie Młodzieży Katolickiej. Ksiądz Zygmunt Sędzimir wpisał się nie tylko na karty historii lokalnej - był również posłem na Sejm RP. W Sejmie był członkiem Komisji Przemysłowo Handlowej i Komisji Wojskowej. W 1921 roku został wysłany jako przedstawiciel Sejmu do Stanów Zjednoczonych w sprawach polityki emigracyjnej. Wykonywał tam też misję z polecenia biskupa Zdzitowieckigo związaną z Duszpasterstwem polonijnym grupki księży z diecezji Włocławskiej.

W 1930 roku biskup Teodor Kubina nadał nominację księdzu Sędzimirowi na sekretarza Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej w Częstochowie, zwalniając go w ten sposób z pracy parafialnej 21. Na początku II wojny światowej parafię objął ksiądz Stanisław Duda. Bohatersko niósł posługę partyzantom ukrywającym się w lasach. Wybudował również dom parafialny zwany Organistówką 22. Przy parafii działało Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo. Wspierało ono najbiedniejszych mieszkańców poprzez finansowanie najpotrzebniejszych rzeczy tj. artykuły spożywcze, ubrania, czy węgiel. Organizowało również spotkania wielkanocne i bożonarodzeniowe dla ubogich, a także wspierało dzieci mające przystąpić do Pierwszej Komunii (kupowano medaliki, obrazki, ubrania). Stowarzyszenie wspierało także finansowo parafię. W 1936 roku przeznaczyło 60 zł na zakup alby do kościoła, a rok później przekazało 100 zł na budowę domu parafialnego 23. We wsi powołany do życia został również Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i byłych więźniów politycznych. Jego pierwszym i wieloletnim prezesem był Ireneusz Cuglewski. W zakres działalności organizacji wchodziła: opieka nad miejscami związanymi z walką o niepodległość oraz z okresem II wojny światowej znajdującymi się na terenie gminy (pomnik walki i męczeństwa, obelisk, grób nieznanego żołnierza, zbiorowa mogiła pomordowanych w Kamienicy Polskiej, obelisk w Zawadzie), współpraca w władzami gmin, szkołami, zakładami pracy, organizacjami społecznymi, czy działalność socjalnobytowa jak np. udzielanie zapomogi. Z okazji rocznic okolicznościowych Związek organizował spotkania z młodzieżą szkolną oraz uroczyste obchody 24. We wsi prowadzono również działalność artystyczną.

W 1970 r. z inicjatywy Tadeusza Sędziwego powołany do życia został Zespół Folklorystyczny Kamienica. Powstał on pod patronatem Spółdzielni Pracy Tkaczy i Dziewiarzy. W jego skład wchodziła kapela oraz 12 śpiewających pań. Zespół brał udział w licznych wyjazdach na przeglądy i festiwale rejonowe i wojewódzkie, gdzie zdobywał często wysokie wyróżnienia. Śmierć Tadeusza Sędziwego, a także stan wojenny spowodowały problemy w działalności zespołu. W 1984 roku do zespołu dołączył Grzegorz Ciejpa - początkowo jako akompaniator, a potem jako kierownik. Odbudował kapelę oraz powołał do życia balet. Odnowa zespołu umożliwiła powrót na scenę i zdobywanie kolejnych sukcesów na szczeblu ogólnopolskim 25. Na początku XX wieku w Kamienicy powstawały pierwsze biblioteki. W 1906 r. Michał Gruca i Jan Cianciara założyli Bibliotekę Macierzy Szkolnej. Z kolei wspominany już wcześniej ksiądz Zygmunt Sędzimir zapoczątkował „Bibliotekę dla wszystkich”. Połączenie obu placówek miało miejsce już w październiku 1917 r.

Niestety znakomita większość księgozbioru została zniszczona przez Niemców podczas okupacji. Bibliotekę reaktywowano w 1946 roku w lokalu Towarzystwa Włókienniczego „Częstochowianka”. Przez kolejne lata księgozbiór przekazywany był do różnych instytucji, aż w końcu trafił do Biblioteki Gminy Kamienica Polska 26. W kwartalniku pojawiały się również informacje na temat języka Kamieniczan. Ze względu na lokalizację wsi, wpływ na niego miały dialekty: małopolski, śląski i po części też wielkopolski. W ten sposób wyodrębnił się swoisty język pogranicza. Swój wpływ na jego kształt miał również czeski i niemiecki. Powstały w ten sposób język był jednak szybko wypierany przez język ogólnonarodowy 27. W „Korzeniach” nie zabrakło również informacji o tworzącej się w gminie samorządności po 1989 r. Pierwszy samorząd gminy został wybrany w wolnych demokratycznych wyborach 27 maja 1990. Wybrano 22 radnych, przewodniczącym został Krzysztof Gil. Wybrano wójta - Andrzeja Sędziwego. W najbliższym numerze „Korzeni” opublikowano planowane zadania do realizacji, m.in.: stworzenie warunków do racjonalnego rozwoju rolnictwa, budowę gazociągu na wszystkich wsiach wchodzących w skład gminy, założenie centrali telefonicznej, apteki, laboratorium analiz lekarskich, rozszerzenie sieci wodociągowej, rozbudowę obiektu sportowo-rekreacyjnego nad basenem, budowę oczyszczalni ścieków i kolektora ściekowego itp 28. Dotychczas nie powstała żadna monografia na temat historii Kamienicy Polskiej. Dlatego też najwięcej o dziejach gminy można dowiedzieć się z „Korzeni”. Jej redaktorzy docierają do różnych dokumentów źródłowych, publikują dane informacje dopiero po dokonaniu rzetelnej weryfikacji. Bardzo często pomagają w tym czytelnicy, którzy żywo interesują się swoją przeszłością i udostępniają nieznane dokumenty redakcji, chroniąc w ten sposób spuściznę kulturalną i historyczną regionu od zapomnienia 29.

OBRAZ GMINY KAMIENICA POLSKA W KWARTALNIKU HISTORYCZNYM „KORZENIE” Majewski Łukasz, Bekus Ewelina Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie
Źródło: ГУМАНІТАРНИЙ КОРПУС Випуск 27 (том 2) http://enpuir.npu.edu.ua/bitstream/123456789/25622/1/gum_%2027-2.pdf