Kamienica Polska nad Boforsem. Cianciarowie z Adampola.

 Kamienica Polska nad Boforsem. Cianciarowie z Adampola.

Niezwykłe są dzieje Adampola, polskiej osady w pobliżu Stambułu. Zbiegają się tu wszystkie ścieżki XIX-wiecznej historii Polski. Co ciekawe nasza maleńka Kamienica Polska także wplotła jedną nitkę osnowy do tego mozaikowego dzieła. Kluczową rolę w założeniu kolonii odegrał Michał Czajkowski, potomek wywodzącej się z Mazowsza szlachty herbu Jastrzębiec. Realizował co prawda polityczną misję księcia Adama Jerzego Czartoryskiego (na jego cześć osada nazwana została Adampolem) ale zabarwił ją kresową, ukraińską legendą i kozacka fantazją. Najwięcej kontrowersji budziła zmiana nazwiska na Mehmed Sadyk (po turecku „wierny") i przejście na islam. Na dodatek związek z Ludwiki Śniadecką, Muzą młodego Jula Słowackiego, skoro w Paryżu żyła z dziećmi legalna żona Leonida Gabaret. Nie wiadomo, czy Czajkowski i śniadceka zawarli muzułmański ślub.

Adampol, grób Ludwiki Czajkowskiej ze Sniadeckich

Przejście na islam spowodowało, że od „Czajki" odwrócili się dawni przyjaciele: Karol Różycki i Bohdan Zaleski. Nie potępił go jedynie Adam Mickiewicz. Apostazja Czajkowskiego dotknęła mocno ks. Adama Czartoryskiego, choć swego oburzenia nie demonstrował tak, jak np. Zygmunt Krasiński. Ludwika Śniadceka spoczywa na adampolskim cmentarzu. Na tym samym, na którym pochowano przedstawicieli rodu Cianciarów wywodzących się ż Kamienicy Polskiej! Polecamy książkę Jadwigi Chudzikowskiej „Dziwne życie Sadyka Paszy" (Warszawa-1971). Czyta się jednym tchem. Jadwiga z Dochodów Cianciarowa należała do znanych postaci w polskiej osadzie opodal Stambułu. Gościli w Adarnpolu prezydenci RP, Lech Wałęsa i (dwukrotnie) Aleksander Kwaśniewski. Obecność Czajkowskiego nad Bosforem nie podobała się Rosjanom. Wciąż nalegali na internowanie pułkownika cieszącego się, podobnie jak gen. Józef Bem, wielkim mirem wśród południowej Słowiańszczyzny i w samej Turcji. Korzenie mają szczególne powody, by poświęcić mieszkańcom Adampola obszerny artykuł. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Z udostępnionej przez Konarda Cianciarę dokumetacji wynika, iż do Adampola losy rzuciły Leona Cianciarę (1889-1953), syna Konstantego i Józefy z Kukułów. Żona Leona, Jadwiga, pochodziła z najbardziej szanowanego w Adampolu rodu - Dochodów. Dwaj z czterech synów Leona i Jadwigi zginęli tragicznie: Mieczysław (1918-1940) utopii się w Bosforze, zaś Bolesław udławił się gumowym korkiem. Pozostali dwaj, Tadeusz (1915-1994) i Kazimierz (ur. 1922) zapisali się trwale w historii społeczności polskiej w Adampolu. Pora przybliżyć czytelnikom Korzeni dzieje niezwykłej osady, tureckiego Soplicowa jak pisali niektórzy natchnieni publicyści.

Adampol,Turcja. 28.November 1914r zdjęcie ślubne Jadwigi Cianciara z domu Dochoda /ur. w Adampolu ,Turcja z Leonem Cianciara ur.w Kamienicy Polskiej w Guberni Piotrkowskiej. Z albumu Jerzego Cianciary

Żadne tam Soplicowo, choć gościł tu Adam Mickiewicz (zmarł w Stambule w 1855 r.) To nie literacka fikcja, to prawdziwa kolonia polska na gościnnej tureckiej ziemi. Porównanie z Kamienicą Polską jest jak najbardziej na miejscu. Tyle, że w Kamienicy Polskiej z gościnności korzystali Czesi i Niemcy sudeccy. W przypadku Adarnpola mamy podobną jak w Kamienicy akcję osiedleńczą, budowę domostw i kultywowanie lokalnych (rodzimych) tradycji. Kamienica Polska skolonizowana została w 1818 r. Adampol został założony w 1842 r Emigranci, uczestnicy powstania listopadowego, dezerterzy oraz wykupieni jeńcy z wojska rosyjskiego znaleźli tu swą życiową przystań. Patronował przedsięwzięciu energiczny agent ks. Adama Jerzego Czartoryskiego - Michał Czajkowski. Polscy osadnicy sadzić zaczęli na nieurodzajnej ziemi czereśniowe drzewka, zajęli się uprawą zboża i hodowlą. Gospodarność Polaków w Adampolu zachwyciła Turków.

Sjesta, rok.ok.1930,Turcja Adampol-Polonezkoy,pierwszy z lewej Józef Dochoda, drugi z lewej Leon Cianciara, siedzi moja Jadwiga Cianciara z d.Dochoda. Z album Jerzego Cianciary

W 1937 r. odwiedził osadników twórca nowoczesnego tureckiego państwa, prezydent Kemal Ataturk. (Szkoda tylko, że przy okazji zalecił wydanie Polakom tureckich paszportów a osadę przemianowano na Polską Wieś czyli po turecku Polonezkoy). Adampol mial szczęście do interesujących gości: odwiedził potomków Dochodów, Kępków, Nowickich, Biskupskich, Księżnopolscych, Ochockich, Ryżych, Wilkoszewskich i Cianciarów francuski pisarz Gustaw Flaubert, czeski publicysta Karek Drozd, niemiecki baron Colmar von der Goltz, nuncjusz papieski Giuseppe Roncalli (późniejszy papież Jan XXIII), nie mówiąc już o gościach z Polski. Znamienne, że większość z piszących o Adampolu używa metafory ,,Polski raj”.

Druga z lewej w ciemnej sukni Jadwiga Dochoda/potem Cianciara/,wnuczka Jana Dochody. Rok 1905. Z albumu Jerzego Cianciary

Rajem raczej nie był. Dobrobyt osady rodził się w trudzie i znoju. Nie mamy powodu idealizowania mieszkańców Adampola, wiemy bowiem doskonale, jak przędzie się nić codzienności. Dziś nie jest to już oaza spokoju. Owszem, hotele wabią turystów, ale po warzywa jeździ się na targowisko w stambulskim bazarze. Bo tam są tańsze. Ile dziś żyje osób przyznających się do polskiego pochodzenia? Dane statystyczne są niewiarygodne. Jedne źródła mówią o 80 osobach, inne o 100, jeszcze inne o 150. Dużo uwagi poświęcają „Polskiej Wsi" tureckie przewodniki turystyczne. Właściwie wykorzystują ją w celach reklamowych. Trzeba jednak oddać sprawiedliwość mediom, skoro nazwisko Jadwigi Cianciarowej odnaleźć można jedynie na tureckiej stronie internetowej, żaden polski artykuł (a jest ich kilka w internecie) nie wspomina o Cianciarach. Skarbnicą wiedzy o Adampolu jest rodzinny album pana Jerzego Cianciary - lekarza z Łodzi. Będziemy z niego korzystać. Co spowodowało gwałtowne zmiany w Adampolu? Przede wszystkim połączenie drogowe z miasteczkiem Bey-koz w latach 60. XX w.

Turcja,Adampol-Polonezkoy,rok około 1930,Leon Cianciara i Jego Rodzina. Z albumu Jerzego Cianciary

Zaczęło przybywać amatorów wypoczynku w cieniu polskich sadów. Adampolanie wyczuli koniunkturę i przestawili się z rolnictwa na bardziej dochodową działalność: prowadzenie pensjonatów. Wieś nie zapomniała jednak o swej tożsamości i o swych korzeniach. Nieoceniona Zofia Ryży, zwana powszechnie Ciocią Zosią, założyła Izbę Pamięci, lokalne muzem zwane „Domem Cioci Zosi", w którym zgromadziła cenne pamiątki związane z pionierami polskiego osadnictwa nad Bosforem. Co stanowi dziś o fenomenie Adampola? Przede wszystki to, że polską urodę można dostrzec w mieszkankach nawet po sześciu generacjach. Wójtem gminy jest Fryderyk Nowicki. I na koniec ciekawostka. Wieś po-wstała na terenach należących do zgromadzenia lazarystów. Formalnie włacicielem gruntów była familia Czartoryskich. Ściągali oni osadników ze swych dóbr galicyjskich. Dopiero w 1968 roku Czartoryscy przekazali ziemię mieszkającym tu osadnikom. Źródło: Kwartalnik ,,Korzenie” nr50-51 , R XIV , 3-4/2004r .
Fotografie z albumu Jerzego Cianciary https://www.facebook.com/adampolpolonezkoy/ http://www.adampol-polonezkoy.pl/index.php?co=adampol&j=pl