Królewska wieś Zawada.

 Królewska wieś Zawada.

Należąca do starostwa olsztyńskiego wieś (w powiecie lelowskim dawnego województwa krakowskiego) notowana jest w źródłach historycznych dopiero od XVII wieku. Posiada więc metrykę o wiele młodszą niż np. Rększowice, Własna, Nierada (pierwotnie zwana Radziątko-wem) czy Osiny. Akcja osadnicza w tym nadgranicznym rejonie, sąsiadującym z eksterytorialnym wobec Rzeczypospolitej księstwem siewierskim, miała zapewne związek z intensywnym rozwojem gospodarki folwarcznej.

W bezpośrednim sąsiedztwie Zawady powstał folwark Klepaczka na terenie dawnej kużnicy Szwankowskiej , zwanej także kuźnicą Własną. Kuźniczy staw stał się stawem młyńskim. Podobne procesy zaszły w kuźnicy Błeszyńskiej ( na terenie Wrzosowy), kuźnicy Wały przysiółek Poczesnej) i Kuźnicy Hybakowskiej, która dała początek wsi Osiny. Zawada należała do parafii Poczesna i do poczeszyńskiego klucza dóbr. Właścicielami klucza byli kolejni starostowie olsztyńscy, w drugiej połowie XVIII wieku - Potoccy i Sołtykowie. Po dewastacji olsztyńskiego zamku ich siedzibą był dwór w Poczesnej. Z lustracji dóbr królewskich przeprowadzonej w 1789 r. wynikało, iż Zawada miała 17 domów, karczmę i młyn, we wsi mieszkało 121 osób (w tym 68 mężczyzn). Lustratorzy wymienili następujących gospodarzy: Stanisława Cabana, Jana Drozdzika (Drozda), Michała Grucę, Adama Grzybowskiego,Tomasza Harabasa, Jana Harabasa, Idziego Krzywdę, Józefa Krzywdę, Jana Kupczyka, Antoniego Młynarza, Baleera Ptaka, Wojciecha Ptaka, Andrzeja Raka, Błażeja Raka, Macieja Rogacza, Tomasza Sączka, Jana Wawrzeńczaka. Zawada leżała przy ważnym szlaku komunikacyjnym z Siewierza do Częstochowy, nieopodal granicznej rzeki Kamieniczki. Dla wygody podróżnych i pielgrzymów postawiono karczmę. W języku staropolskim zarówno przeprawę rzeczną, jak i karczmę określano słowem «zawada»- co dosłownie oznaczało przeszkodę. W odniesieniu do rzeki było to określenie realne, w odniesieniu do karczmy - humorystyczne. Analogiczne nazwy tego typu to Wygoda, Utrata, Pohulanka, Ostatni Grosz. Korzenie dysponują pełniejszą listą mieszkańców Zawady z przełomu XVIII i XIX w. niż ta sporządzona przez królewskich lustratorów w 1789 r. - a to dzięki udostępnieniu przez ks. Stefana Mizerę najstarszych akt parafii Poczesna. Metryki kościelne notują wszystkich mieszkańców: gospodarzy, wyrobników, komorników, także żebraków. W Zawadzie nie było dworu, istniały one we wsiach prywatnych, gdzie istniały folwarki. Dwory odnotowne są m.in.w Łyścu, na Klepaczce, Młynku, Poczesnej, Wrzosowie, w Osinach , Hucie Starej , Nowej Wsi.

W 1827 r. w Zawadzie były 22 domy, wieś liczyła 125 mieszkańców. Dla porówniania: Bargły miały wówczas 23 domy, Poczesna 56, Poraj 9, Choroń 53, Wanaty 22, Nierada 38, Hutki 24, Błeszno 66, Nowa Wieś 28, Brzeziny Duże 34, Brzeziny Małe 16, Gęzyn 8, Gniazdów 41. Kolejne dane statystyczne, odnoszące się do początku lat 80. XIX wieku odnajdujemy w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Zawada miała wówczas 34 domy i 284 mieszkańców, Nierada 67 - 429, Hutki 59 - 419, Wanaty 38 -234, Poraj 21 - 173, Nowa Wieś 37 - 400, Osiny 39 - 322. W 1790 r. w czasie Sejmu Wielkiego księstwo siewierskie zostało właczone do Rzeczypospolitej. Kamieniczka przestała być rzeką graniczną. W świadomości ludzi długo jednak pozostało poczucie odrębności terytoriów po obu stronach rzeki. Po 1818 r. kilka rodzin kolonistów osiadło w Zawadzie: Holeczkowie, Wądraczkowie, Sukowie, potem Najnigierowie, Nowotni i Cianciarowie. Gwałtowny rozwój tkackiej Kamienicy miał także wpływ na życie mieszkańców Zawady. Włościanie Zawady protestowali przeciw posyłaniu dzieci do szkoły w Kamienicy z powodu wysokiej składki. Można przypuszczać, że owa niechęć; brała się także z powodu uprzedzeń etnicznych - tkacze posługiwali się językiem niemieckim bądź czeskim. Mieszkańcy typowo rolniczej wioski, jaką była Zawada, nie przywiązywali tak wielkiej wagi do kształcenia dzieci, jak koloniści, wywodzący się w większości z rejonów, gdzie istniał obowiązek szkolny. Gdy Kamienica Polska stała się w 1870 r. samodzielną parafią pojawił się problem parafialnej „przynależności" Zawady. Doszło, za zgodą biskupa włocławskiego, do referendum: mieszkańcy Zawady ,dalszej" (Zawada II, zwana także Wancerzowem) wyrazili wolę pozostania przy dawnej parafii Poczesna, natomiast mieszkańcy Zawady I „bliższej" zgłosili akces do nowo powstałego kościoła i parafii w Kamienicy. W wyniku połączenia gmin Kamienica Polska i Poczesna (wówczas gmina Bargły ) w r, 1876 powstała rozległa gmina Kamienica Polska licząca ponad 6 lys. mieszkańców, na terenie której działał Sąd Pokoju. W chwili łączenia gmin sołtysem Zawady był Błażej Sitek, syn Błażeja i Marianny z Raków, ur. w 1824 roku. Zawada słynęła ze swego młyna, zaznaczanego na niemal wszystkich mapach XVIII- i XIX-wiecznych. Usytuowany był nad Kamieniczką w pobliżu dzisiejszej stacji benzynowej. Akta kościelne i cywilne notują nazwiska kilku młynarzy z Zawady: Szeflerów, Wawrzyńczaków i Sitków. Młynarzem był Mateusz Wawrzyńsczak (ok.1756-1823) oraz jego syn Feliks (ur. w 1806 r.) żonaty z Anną z Morawców. Obok młyna w Zawadzie znajdował się staw zwany stawem «na Karczmarce», bądź Karczmarką. W karczmie odnotowano karcz-marza Jana Sitka (ur. ok. 1780 r.) i jego żonę Jadwigę z Ociepów. Ich córka Zofia wyszła za Jana Grzybowskiego. W karczmach szynkowali zazwyczaj Żydzi. Tak było i w Zawadzie. W aktach spotykamy starozakonnego Szmula Wildera vel Moszkowicza (ur. ok. 1779 r.) i jego brata Slamę (ur. ok. 1785). Slama (Szloma?) w 1811 r. poślubił Baśkę Berkównę, córkę Jakuba Berka, karczmarza z Rudnika. Autor: Andrzej Kuśnierczyk Źródło: Kwartalnik ,,Korzenie" nr.43, R XII, 4/2002