Tradycje Górnicze.

Tradycje Górnicze.

Wyjątkowe zdjęcia przedstawiające pracowników kopalni rudy żelaza możemy zaprezentować dzięki uprzejmości Heleny Łebek z Romanowa. W jej zbiorach rodzinnych zachowały się bezcenne świadectwa aktywności zawodowej mieszkańców Kamienicy Polskiej i okolic. Lata 30. XX w. to intensywna eksploatacja rudy przez Towarzystwo B. Hantke (potem Spółki Hantke-Modrzejów).

Pracownicy na rampie załadunkowej rudy na Kopalni ,,Franciszek" w Gnaszynie . Sierpień 1934r. Udostępniła p. Helena Łebek.

Działały tu kopalnie rejonu Kamienicy Polskiej („Wojciech"), Jastrzębia („Piotr"), Poraja, Konopisk („Franciszek") i Dźbowa. Prezentujemy z wielką przyjemością gómików rudzianych z kopalni „Piotr". Fascynować mogą ich twarze, miny, sposób ubierania się. Widać jak ważną rolę odgrywał kopalniany transport; wagoniki z urobkiem trafiały do pieców prażalnych w Poraju i Sabinowie. Widok lokomotywki ciągnącej koleby z kęsami rudy wpisał się na trwale w pejzaż okolic Kamienicy Polskiej, Osin, Borku, Konopisk.

Kopalnia ,,Piotr" pod Jastrzębiem. Przed infrastrukturą kopalnii stoją od lewej: p. Stefan Szkop, p. Piotr Służałek, p. Adam Zalejski, p. Józef Mraz, p. Zygmunt Mianowski (sztygar), p.Antoni Dobosz. Kwiecień 1937r. Udostępniła p. Helena Łebek.

Można domyślać się, jak wielki autorytet mieli ówcześni inżynierowie i zawiadowcy. Pamiętajmy, że na terenie Kamienicy Polskiej działały także kopalnie prywatne. Dochowały się plany nadań górniczych i plany odwodnień, na których precyzyjnie zaznaczano działki właścicieli terenów oraz sieć rzeczną. Piękną dokumentację ma kopalnia „Józef'. Kopalnie działały podczas II wojny, były często zapleczem prowadzenia działalności konspiracyjnej i partyzanckiej. Okres ten zasługuje na osobne omówienie. Powojenne dzieje górnictwa rud rejonu Częstochowy znane są dzięki publikacjom inż. Andrzeja Adamskiego (Górnictwo rud żelaza w regionie częstochowskim, Częstochowa 1994), Jana Habdasa (Odbudowa kopalnictwa rud żelaza okręgu częstochowskiego w latach 1945-1949, w tVIII/IX „Ziemi Częstochowskiej, Katowice 1970), Zenona Krawczyka (Górnictwo rud żelaza w powiecie czestochowskim w okresie 1945-1970 w X tomie „Ziemi Częstochowskiej z 1974 r.) oraz Franciszka Sobalskiego (Materiały dotyczące górnictwa rudy żelaznej w okręgu częstochowskim w 1945 r. - Rocznik Muzeum Okręgowego w Częstochowie, t. 6, 1993, także fragment opracowania dotyczący górnictwa rud w drugim tomie monografii Kłobucka (Kłobuck. Dzieje miasta i gminy 1939-2009), Wrocław 2010).

Kopalnia ,,Piotr" pod Jastrzębiem. Przy lokomotywie kopalnianej stoją od lewej: p. Franc Pakulski, p. Stefan Szkop, p. Jan Musialik, p. Antoni Dobosz, p. Zygmunt Mianowski (sztygar), p. Edmund Mader, p. Jan Mraz. Kwiecień 1937r. Udostępniła p. Helena Łebek.

Osobą, która łączy historię przedwojenną i powojenną kopalnictwa rud jest niewątpliwie inż. Stanisław Kontkiewicz (1883-1951), absolwent Akademii Górniczej we Freibergu. W 1945 r. otrzymał nominację na tymczasowego dyrektora kopalń rudy żelaznej w okręgu częstochowskim. Aktywnie włączył się w uruchomienie zdewastowanych obiektów górniczych; uszkodzenie linii energetycznych doprowadzających prąd do urządzeń odwadniających spowodowało zalanie wielu wyrobisk. Zadaniem St. Kontkiewicza było zabezpieczenie majątku kopalń oraz reprezentowanie Częstochowskich Kopalń Rudy żelaznej pod Zarządem Państwowym przed władzami wojskowymi i cywilnymi. Surowcami i ruchomościami zarządzał Powiatowy Urząd Przemysłowy w Kielcach. Potem powstało Zjednoczenie Kopalń Rud Żelaza podlegające Centralnemu Zarządowi Przemysłu Hutniczego w Katowicach. Pierwszym dyrektorem tego zjednoczenia był St. Kontkiewicz, potem kolejno: inż. Tadeusz Szreter, Romuald Kurek i Ryszard Niewiarowski.

Kopalnia ,,Piotr" pod Jastrzębiem. Kwiecień 1937r. Udostępniła p. Helena Łebek.

W 1947 r. przekształciło się w Zjednoczenie Kopalń Rud i Topników, a w 1951 w Centralny Zarząd Kopalnictwa Rud Żelaza podlegający Ministerstwu Przemysłu Ciężkiego. W ramach okręgu częstochowskiego działały trzy przedsiębiorstwa wydobywcze: KRZ „Osiny", KRŻ „Dźbów" i KRZ „Ostrowy", późniejsze KRŻ „Grodzisko". Dyrektorami KRŻ „Osiny" byli kolejno: Józef Kręcina, Roman Lis, Bolesław Kozioł i Andrzej Adamski (wcześniej był zawiadowcą kopalni „Jerzy" kolo Łojek). Najważniejsze rejony eksploatacyjne to rejon Konopiska, rejon Borek (obejmował także część powiatu zawierciańskiego (z kopalniami „Żarki" i „Rudniki") i rejon Panki, Częstochowa kontynuowała międzywojenne tradycje górnicze. Powołano szereg przedsiębiorstw pracujących na potrzeby kopalń, m. in. Biuro Projektów „Biprorud" czy Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń Rud Żelaza.

Kopalnia ,,Piotr" pod Jastrzębiem. Kwiecień 1937r. Udostępniła p. Helena Łebek.

W Częstochowie działała Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego obejmująca także Łęczycę i Opoczno. Najmłodszą z wybudowanych po wojnie kopalń była kopalnia „Golce" między Wręczycą a Truskolasami. Jak pisze znawca historii przemysłu częstochowskiego Franciszek Sobalski - ostatnią tonę rudy w Częstochowskim Zagłębiu Rudonośnym wydobyto w kopalni „Wręczyca" 30 czerwca 1982 r. Był to symboliczny koniec górnictwa rud rejonu Częstochowy. Kopalnie dawały zatrudnienie mieszkańcom podczęstochowskich gmin. Pracownicy byli dowożeni i odwożeni transportem samochodowym. Jedna z większych baz znajdowała się w Borku. Do kopalni „Barbara" w Dźbowie dowożono górników z 15 miejscowości, m.in. z Garnka pod Radomskiem, Karczewic, Blachowni. Nie inaczej było z kopalniami KRŻ Osiny. I tu pracojwali górnicy z Garnka, Przybynowa, Brudzowic k. Siewierza. W 1946 r. największy odsetek mieszkańców pracujących poza rolnictwem miały gminy Poczesna (ponad 59%), Kamienica Polska (blisko 47%) oraz Dźbów (ponad 45%). Po 1968 roku znacznie zmalały nakłady inwestycyjne na górnictwo rud żelaza, kopalnie stopniowo zamykano, budynki i urządzenia próbowano wykorzystywać na inną produkcję.

Kopalnia ,,Piotr" pod Jastrzębiem. Kwiecień 1937r. Udostępniła p. Helena Łebek.

Na bazie dawnych przedsiębiorstw górniczych tworzono zakłady budowy maszyn, tak stało się w Grodzisku, Osinach, Sabinowie. Górnictwo rud miało swą specyfikę, podobnie jak w górnictwie węglowym obchodzono Barbórkę. Kopalnie miały własne ambulatoria, działały orkiestry kopalniane, świetlice, kluby sportowe. Specjalnością działów socjalnych były wycieczki krajoznawcze. Kopalnie urządzały dla dzieci pracowników kolonie letnie w atrakcyjnych rejonach kraju. Po działalności górniczej pozostały w pejzażu hałdy, nieco pokopalnianych bloków, nasypy kolei wąskotorowej. Pewne wyobrażenie o pracy górników rudy żelaza daje ekspozycja w pawilonie górniczym Muzeum Częstochowskiego w parku podjasnogórskim w Częstochowie. Gdzieniegdzie na strychach, w piwnicach, szopach w podczęstochowskich wsiach znaleźć można jeszcze górniczą karbidkę. Niektóre z nich trafiły do szkolnych izb pamięci.

Zdjęcie grupowe. Pracownicy kopalń rud żelaza okolic Kamienicy Polskiej. grudzień 1924r. W pierwszym rzędzie siedzi trzeci od prawej p Józef Mraz. Foto do rozpoznania. Udostępniła p. Helena Łebek.

Autor: Andrzej Kuśnierczyk Źródło: Kwartalnik ,,Korzenie” nr74 , R XX, 3/2010r